Хурдны 72 дугаар зам дээр МОРЬТОН БААТРУУД-ад хөөгдөв

Иллинойс мужийн төв Спрингфийлд хэмээх хотыг дайран гарч жирийлгэсээр Декатур хотын дэргэдүүр өнгөрдөг хурдны 72 дугаар зам дээр давхиж явтал ийм хачин юм болдог юм байна. Зам Декатурын дэргэдүүр өнгөрөхдөө 3 эгнээ болж/нэг талдаа/ өргөсөн, бас нэг багахан гүвээг даваад тонгойдог ч билүү, эсвэл нэг гол давуулсан гүүрээр давж тонгойдог ч билүү, юутай ч нэг жаахан өгсөсгээд тонгойх тэр үед, гэнэтхэн дэргэдүүр маань машинууд сүүн сүн, шийп шап, хүүп хип гээд л учиргүй гүйцэж түрүүлээд эхэлдэг юм байна. Би ийм хурд багатай явна уу гэтэл үгүй, 74m/h /манайхаар бол 120 км/цаг орчим/ давхиж явахад шүү дээ. Тэдний давхицгааж байгаа нь нэг л жир биш, учиргүй айсан, сандарсан, үймсэн шинжтэй. Тэдэн дотор бүр цагдаа нь хүртэл хутгалдчихсан давхиж ч явах шиг... Америкчууд заасан хурдны дээд лимитээс хэт хэтийдсэн хурдаар ингэж сүрэг сүргээрээ давхицгаана гэж хэзээ ч үгүй. Зүүдэлж ч байна уу дээ гэж хүртэл бодогдоодхов. Бүх машинууд намайг гүйцэж түрүүлээд бүүр бараагүй алга болж өглөө. Би л өргөн зам дээр ганцаараа торойтол үлддэг гэнэ. Ард талд ямар нэгэн онцгой юм болж дээ, Спрингфийлдэд арай атомын бөмбөг энэ тэр юм болсон юм биш байгаа гэж ч хүртэл бодогдож байна. Арын толиндоо хялалзаад л яваа. Тэнгэр цэлмэг, ямар нэгэн мөөгөн үүл, энэ тэр юмны шинжгүй. Араас нь дагаад гишгэх үү, яах вэ??
ГЭТЭЛ...., гэтэл нөгөө гүдгэр дээгүүр МОРЬТОН БААТРУУД гараад ирдэгийм... Тод цэнхэр судалтай цэгээн нөмрөгс нь салхинаа хийсэх нь тэнгэрийн өнгөтэй нийлэн, тэнгэр тэр чигтээ тэдгээр баатруудын нөмрөг болон намирч байна уу даа гэлтэй. Ган дуулганых нь сэрээнд нарны гэрэл бүдчинэ. Аргамаг сайхан хүлэг морьд тэнгэрийн хүлэг ээ, давхиж бус, нисэж явна уудаа гэлтэй. Хүлэг морьдын хүчирхэг хөлд бөмбөрдүүлсэн цардмал барагшин зам тэр аяараа чичигнэн доргиж, тэр доргио нь хар хурдаараа давхиж яваа надад хүртэл мэдэгдэж, хаа нэгтэйгээ хага, ханз үсрэн буй мэт. Туурайснаас нь очис үсрэх нь дардан замаар дүүрэн гагнуурын алх, эсвэл баярын очис хаялчихсан мэт. Юутай гайхамшигт, үгээр илэрхийлж хүч хүрэмгий тийм сүрлэг, бахардан бахдам үзэгдлийг ингэж нэг үздэг байж, бурхан минь... Одоо ч сэтгэл минь хөөрөн догдолсон хэвээр...
Би энэ үзэгдэлд бүрнээ автаж, яах аргагүй хэсэг зуур шоконд орсон байх юм. Тэгээд нөгөө гүйцэж түрүүлээд алга болдог нөхдийн араас шурдхийсэнгүй бололтой. Морьтонгууд юу юугүй ар талд минь тулаад ирлээ. Тэд долуулаа юм. Магнайд яваа нь хүрэн халзан азарга унажээ. Цогилт бүрээр далайн түрлэгт давалгаа мэт хөвөлзөх өтгөн их дэл юу нь хүлэг баатрын бүсэлхээс доошхийг халхалаад харагдуулсангүй. Азарганы хамраас хөхөө өвлийн зул сарынх мэт уур цан хүүгэнэ. /Одоо бол гадаа + 30 гарай градустай байгаа л даа/ Тэр баатар эр ганцаараа алтан дуулгатай юм. Нумарсан өтгөн хар хөмсөгөн дороос ширүүн ч гэсэн сая сая жилийн салхи, хувиралийг элээж хатаагдсан Алтайн атираат их уулсын гуу жалга мэт гүн үрчлээт, хатаагдаж хатингаршсан эрэлхэг төрх хальт харагдаад өнгөрөв. Гартаа лавтайяа 10 кг-аас илэх хоёр ирт илдийг циркийн илбэчин саваагаа эргүүлэх шиг эргэлдүүлэн явахад нарны гэрлийг илдний хурц ир тасар тасар хярган, очис үсэргэн цацлах аж. Бусад нь ч ер түүнээсээ дутах ч юм алга.
Би ямар ч эргэлзээгүйгээр Хүлэг баатрууд мөн гэдэгт итгэсэн. Ямар нэгэн кино зураг авалт, энэ тэр тохиолдол биш, хий үзэгдэл бол бүүр ч биш. Тэд бол жинхэнэ хүлэг баатрууд мөн. Зүрхэний минь ховдол руу ямар нэгэн ер бусын хүчээр их цус шахах мэт, цээжинд нэг юм багтаж ядан бахардаад, нүд эрээлжлээд, жолоогоо арай ядан барьж, замаа чүү ай л онож байна аа. Муу хуучин машин минь салганан санжигнана. Эд эсийн минь хаа нэг хананд очиж наалдаад, өөх тосоор хучуулан, хэдэн зуунаар зүүрмэглэн байсан хэдэн ч үе дамжсан юм, алдар цуут дайчин өвөг дээдсийн маань омгыг сэргээн цочоожээ, гар маань хүндрэн, цээжинд бяр, ааг, зориг амтагдан, яг амтагдах ч бас биш юм аа, нэг л юм байж ядаад, багтаж дүүрээд ирэв ээ, таминь. Одоо цаг үед даанчиг нэг сохор зоосны ч үнэ хүрэхгүй болчихсон болохоос биш, эртний их дайчин язгуур удамтай юмсан, би. Тэр сайхан хүлэг баатрууд шиг аргамаг хүлгийн нуруун дээр хөндөлдөж, хат сайт илдийн ирэнд салхи исгэрэхэд сэтгэлээ сэргээж, тэрх баатруудын замыг хөндөлдөөд нэг зогсохсон, тэрх очис цацалсан илдэнд нь хяргагдан унасан ч яахав, би жинхэнэ эр бахдалыг мэдрэхсэн. Тэгээд үхэхсэн. Ийм хүсэл, зориг дүүрэн байгаагаа би мэдэж байвч, өнөө цагийн, оюун ухаан нь хордож, сэтгэл зүрх нь хиртэж дууссан, ааг зориг нь хар хор, авхаалж самбаа нь арга заль, сүр сүлд нь тооцоо данс болсон 20 дугаар зууны адгийн би яахсан билээ. Би бол арслан нь харх болсон энэ цаг үеийн өчүүхэн хүнэнцэр. Энэ цаг үеэсээ зайлж яахан чадна. Тэгээд ч энэ цаг үеийг тэрх агуу сүрлэг үеийн өөдөөс сөргөлдүүлэн тавьж яахан болно, даанчиг дүйцэмгүй, даанчиг гутаанам бус уу. Тэгээд надад зугтаахаас өөр зам ч үгүй, гарц ч үгүй... Дэмий л байдгаараа бахардан хашгичиж, уйлж чарлаж, хуучин муу машиныхаа жолоог тэнхээгээрээ угзчиж, хаазных нь онсыг гацтал гишгэчиж явлаа. /Нээрээ машины маань рүүлийн речакт эврэл гарсан байна лээ, арай дэндүүлсэн бололтой, хэ, хэ/

***
5-6 жилийн өмнө би нэг морьтон баатрын тухай туурирхуу юм бичсэн юм. Яг л энэ 72 дугаар хурдны зам дээр уржигдар надтай тааралддаг шиг тийм сүрлэг баатар эр л дээ. Эргэсэн газраараар догол гаргаад л, сүр хүчинд нь доодчуул хуйлран сөхөрцгөөгөөд л... Гэтэл надтай хамт ажиллаж байсан, орчин цагийн шилдэг боловсролтой нэгэн сэхээтэн залуу/Одоо бол сайдын зиндааны ажил хийж байгаа/ “Чи хүүхэд шиг хөгийн юм бичих юм. Ийм хүчтэй, чадалтай юм гэж хаана байсан юм бэ? Зөвхөн үлгэр домогт л байдаг байх” гэж билээ. “Байсийм даа” гэхээс өөр үг надад олдоогүй.
Би бүүр жаахан, 5-6-тай л байсан байх. Гэрийнхээ хойт жалганд аварга том могойтой таарч билээ. Тэгээд гэртээ үсэрч орж ирээд, энэ яндан шиг том могой байна гэсэн чинь манайхан бүгдээрээ намайг шоолох нь шоолж, өхөөрдөх нь өхөөрдөцгөөгөөд, гэрээр дүүрэн инээдэм, наадам..., хүмүүс миний үгэнд яагаад итгэхгүй байгааг нь ойлгож яадаад, би цааш юу ч хэлж чадахгүй дэмий л мэлмэрүүлээд зогсож байсансан. Үнэхээр л яндан шиг том хар эрээн могой байсан л юм даа. Орчин цагийн шилдэг боловсролтон залууг ч мөн тэгэж хэлэхэд надад яг л тэр балчир цагт яндангийнхаа хажууд мэлмэрүүлээд зогсож байхад төрж байсан тэр бачимдал төрж, “Байсан л юм даа” гэж гараад явсан хойно нь өөртөө дахин бат нут хэлж байж билээ. Гэхдээ би нэг зүйлийг маш баттай мэдэрсэн нь, үнэхээр ХӨЛӨГ БААТРУУД байсан юм аа гэдгийг нотлох л хэрэгтэй юм байна гэдгийг. Харин яаж нотлох вэ? Гэдэг одоо болтол миний хувьд асуултын тэмдэг хэвээрээ л яваа.

***
Худгийн мэлхий худгынхаа хэмжээгээр л далайг хэмждэгийн адил өнөө цагийн хүмүүс өөрсдийнхөө ядмагхан булчингийн хэмжээгээр л тэрх ХӨЛӨГ БААТРУУД-ын хүчийг хэмжиж хэрхэвч боломгүй. Одоо цагийн хамгийн шилдэг сор болсон хүчтэнгүүд болох бөхчүүд л гэхэд, жишээ нь чөлөөтийнхөн дундаа нэг минутын амралттайгаар 3, 3 минутаар /минутаар шүү, цагаар ч биш, өдрөөр бол бүүр ч төсөөлөшгүй/ барилдахдаа л хялайцгаачихдаг шүү дээ. Тэгээд бас байнгын бэлтгэлтэй гэлцэцгээхийг нь яана.
Харин ХӨЛӨГ БААТРУУДЫН үед бол шүүдрийн усаар өл залгачихаад гурвын гурван өдрөөр цавчилдаж явах нь ер хэвийн үзэгдэл байж. Ийм хоёр зүйлийг яахан харьцуулна. Мөн эхнийхээр нь хоёрдахийг нь яахан хэмжүүлж болнов дээ.
Энэ бол зүгээр нэг ганц булчингийн хүч биш юм. Энэ бол эр зориг, оюун санааны хүч, сүр сүлдний нөлөөлөл юм.

***
Хасагын гурван Жузийг /аймагийн холбоо ч юм уу даа/ анх нэгтгэн нэгэн жолоонд оруулсан баатар-хаан Аблай нэг зүүд зүүдэлжээ. /Тэр бас над шиг зүүдчин байсан шиг байгаа юм./ Тэр зүүдэндээ, анд явж байтал нь шугуй дотроос нь нэг их дэл зогдор болсон хүчирхэг цагаан арслан гараад зугтаж гэнэ, Хөөж гүйцээд намнатал арслан дотроос нь нэг бар гараад зугтаж, барыг нь хөөж гүйцээд агнатал чоно гарч, чоно дотроос үнэг, харин үнэгийг нь алтал даанчиг альяа гэсэн ч тоож алах юмгүй өт, хорхой, адгийн муу шавьжнууд гарч ирээд тал тал тийшээ арвалдацгаажээ. Аблай баатар хаан энэ зүүднээсээ баахан сэжиглэж, Бухар мэргэнийг дуудаж ирүүлээд зүүдээ тайлуулжээ.
Бухар мэргэн ийн тайлсан байна.
Тэрх хүчирхэг цагаан арслан бол Аблай хаан та өөрөө. Тэр бар нь таны хүү. Чоно бол таны ач. /Үнэхээр Аблай хааны ач Ксенары баатар чоно шиг эрэмгий, дайчин эр байсан гэдэг. Түүний үед хасаг задарч, Оросын хасаг цэргүүдэд цохиулсаар, Ксенары баатар ч хасаг цэргийн суманд сийчүүлж үхсэн гэдэг/ Түүнээс хойш таны улс үнэг шиг амьдарна. Дараа нь, та ойлгож байгаа байх аа, авьяа гэхэд ч авч болохгүй, альяа гэхэд ч тоож аламгүй тийм амьтад болно.
Энэ зүүдний тайлал Аблай хааны удмын тухай ч ер нь хүний сүр сүлд, эр зориг, чадал тэнхээний доройтлын тухай хэлээд ч байх шиг. Нээрээ ч одоо цагийн хүмүүн гэгч авьяа гэхэд авах юмгүй, альяа гэхэд ч тоож аламгүй л амьтад байгаа л даа, ХӨЛӨГ БААТРУУДЫН хувьд....
Нөгөөх солиотой Франц эр Жан Поль Сартрийн эхнэр болж явсан санагдах юм, Семоон Дө Бөвүүр гэдэг эмэгтэйн /Энэ эмэгтэй нөхөр шигээ бас Нобелийн шагнал авсан санагдаад байна, эндүүрсэн ч байж магад/ нэгэн зохиолын баатар нь “Хүмүүс бид ая тухтай амьдрал, орчин цагийн хөгжил дэвшилийнхээ төлөөсөнд маш их үнэтэй юм аа, огтхон ч анзааралгүй өгчихөж байна” гэсэн утгатай үг хэлдэг шиг билээ. Тэр эмэгтэй яг миний бодоод байгааг, одоо хэлэх гээд ядаад байгааг л хэлээд байх шиг ээ. Тэр огтхон ч анзааралгүй өгөөд байгаа олон олон юман дотроос л би тэр ХӨЛӨГ БААТРУУД байсан юм аа гэдэг нотолгоог олох юм гэдгийг харин маш сайн ойлгосон юм.
***
Би нотлох л болно, үүндээ итгэлтэй байгаа. 72 дугаар хурдны зам дээр тааралдсан тэр долоон баатар эр надад нэгийг сануулав. Бас би тэдний сүр сүлдэнд нь хишиглэн залбирч сууна. Харин яагаад ДОЛОО байсныг нь бодоод бодоод олохгүй байна. Уг нь ДӨРӨВ л байх ёстой юмсан.

#