Хаа нэгтээ байх нэгэн нууцлаг оршихуйн зүг мөн ч олон удаа зорьж, зүтгэсэн боловч одоог хүртэл би тэнд хүрээгүй л явна. Гэхдээ өөрийн мэдэлгүй хараа минь тийш чиглэж, хөлийн минь гишгэлт тийш хазайгаад байдаг болохоор, тэндээс ирэх хуурай хөх салхины үнэрийг хааяа ч болов санадаг болохоор өнгөрүүлж буй мөч хором бүрээрээ би тийш чиглэж, тийш зорьж яваа гэдгээ сайн мэдэрдэг юм.
Гэхдээ энэ удаад би юу болохыг нь үзээгүй, хараагүй, зөвхөн балар нууцлаг зөнд л найдаж буй тэр нууцлаг орших газрын тухайд биш, харин тийш очих замд таардаг зарим нэгэн нууцлаг сонин газрын тухай өгүүлье.
Их говийн урд үзүүрийг хэжиж ороон эмжсэн их өндөр сүрлэг цахир үзүүр байдаг юм. Тэр үзүүрийн төгсгөл хэрд бодит оршихуйд бол цахир сэрвэнгийнх нь урд мөрнөөс доош буусан хэсэгхэн улаан асга байдагсан. Сайтар анзаарвал л харагдахаар тун бага газарт бүдэгхээн өнгөөр ялгарах бөгөөд намрын тунгалаг үдшийн нарны дор бол харин нэлээд тод харагдах нь хааяа. Тэр улаан асганы яг хөл тушаа, уулын бэлд байх аараг тоорог дотор мөн хэдэн улаан хурууд бий.
Өнөөх нууцлаг ороны зүг явах зам яг тэр цахир үзүүрээр ямагт тойрч гардаг ба өнөөх цахир сэрвэнгийн мөрөн дээр байх хэдэн улаан асганаас бэлд нь байх тэр хэдэн улаан хурууд хүртэл битүү улаан хамбан хилэн хөшиг унжуулчихсан мэт тов тод, ямар ч өө сэвгүй,гилгэр төдийгүй яг л хөшигний нугалаа мэт гурван үе нугалсан шулуун урт улаан элсэн хамар бууж ирэх бөлгөө. Цахир хадан үзүүрийг оргилоос нь зааглан унжих аварга улаан хүрэн хөшиг мэт харагдах агаад тэрхүү шулуун уналтын өндрийг лавтай хэдэн зуу, магад 1000 орчим метрээр хэмжих болов уу.
Харин би өнгөрөгч шөнө тэрхүү цахир үзүүрийг тойрч бүхийдээ хамт яваа хэдэн хүнд тэр гайхамшигтай харагдах гоо сайхныг бахдан хэлтэл бүгд намайг гайхан харах юм. Юун улаан хамар, хуруу, юун хөшиг шиг юм яриад байна, хаана байна гэхчихлэн. Гайхсан би тэдэнд тэр улаан элсэн хуруудыг зааж, дүрсэлж нотолж чадсангүй. Тэгээд өөрөө гүйж очоод хуруудын бэлээс нь нэг атга шороо авлаа. Гэтэл миний атгаад авсан газар хонхойгоод үлдсэнгүй, цаанаасаа дүүрэн түрээд ямар ч ор мөргүй болчих юм. Юутай ч сайхан гоо сайхан билээ, тийм өндөр уулын халз хажууруу буусан тийм сайхан тунгалаг тод өнгөтэй өө сэвгүй үзэгдлийг бахдахад ч багадам гэтэл харин ч түүнээс илүү гайхашруулсан зүйл нь миний атгаж авсан шороо байх аж. Тэр бол шороо биш юм. Элс ч биш. Булуу цагаан загасны түрс шиг бөмбөлөг хэлбэртэй, бүгд нэгнээсээ юугаар ч ялгарамгүй ижилхэн том ширхэгтэй элсэн чихэрний хэмжээтэй, хуурайгаараа яг л говийн элс шиг, асар цэвэрхэн тийм “шороо” байх юм. Шороо гэхэд шороо биш, элс гэхэд ч элс биш, чухам юу гэхийг мэдэхгүй тэр эрдэс алган дотор минь халуу дүүгүүлэн халиж асгарчихээд байсан тул халаасанд байсан цаасан уутанд хийчихээд өнөөх надтай хамт явж байсан үл итгэгчиддээ үзүүлэхээр гүйлээ.
Тэдэнд очоод үзүүлэхээр цаасан уутынхаа амыг яртал дүүрэн хурц хүрэн өнгийн жимс гэрэлтэж байх нь тэр. Өнөөх сонин шорооний ширхэг бүр нь говийн хармаг шиг жимс болоод хувирчихаж. Бас хажуугаар нь хармагнаасаа хоёр дахин бага цав цагаан, бөв бөмбөлөг үрэлнүүдтэй гээч. Амсаад үзвээс араанд өөрөө уусаад, сэтгэл санаа сэвэлзээд л дуулмаар, дурламаар ч болоод явчих шиг. Нөгөө хамт яваа нөхдүүд маань “Чи хаанаасаа хармаг түүгээд ирэв” гэлцээд хуваагаад идчихээд, хаана байна очие, түүе, идье гээд унах юм.
Эндээс би нэг л юмыг ойлголоо. Тэр газрыг хүнд үзүүлж, зааж өгөхийн ч хэрэггүй юм байна. Дэргэд нь очоод ч үзэж харахгүй байгаа хүмүүст заавал мэдрүүлэх гэж хичээх хэрэггүй юм байна гэдгийг ойлгов.
***
Мөн Алтайн их уулсын нэгэн харгиатай голын хөндийн энгэр талын ихийн их хөх алаг хадан хясаанын доор нэгэн ер бусын орон байдаг юм. Хэдэн жилийн өмнө би тэр хадан дунд замаа олохгүй төөрч яваад нэгэн сэрүүн салхи хүүгэсэн ангал руу унаж, санамсаргүй тэр ордон дотор орж орхисон билээ. Цул ногоолин чулуугаар ямар ч зүүдэлгүйгээр сийлсэн багануудтай зөөлөн ногоон гэрэл нилдээ туяарсан тэр уудам их танхимыг гайхаж бишрэхгүй байхын аргагүй.
Туркийн Истанбулын төвд байх өнөөх газар доорх гайхамшигт танхим Basilica Cistern-ийн дотор ороод хүний гараар бүтээж босгож болдог тэр гайхамшигт бишэрч байсансан. Тэр бол тус бүр нь 9 метрийн өндөртэй уран сайхан хийцтэй 336 гантиг баганаар чимэглэсэн 138 х 64 метрийн хэмжээтэй уудам танхим бөгөөд хол доогуур зүйл бүрийн гэрэлт загас сүлжилдэн, тэртээ дээрээс под хийтэл дусаж ирэх усан дусал нь хүртэл цаг хугацааг эзэмдэж байх шиг санагдуулдаг гайхамшигтай сайхан танхим. Манай эриний 3 дугаар зуунд барьсан гэж байгаа юм даа.
Харин манай Алтайн уулсын хадан байцын дор нуугдан орших тэр танхим бол, зүйрлүүлж хэлвээс, юун энэ алим бэ, онгоц гэдэг чинь огт өөр юм л гэмээр.
Тааз нь тэртээ дээр харагдах авч хүсвэл гар хүрч болдог. Тэдгээр олон ногоолин баганууд нь угаасаа тааз хийгээд шалтайгаа цуг үргэлж, толь мэт өнгөлөг хийгээд мушгирсан талст бүрээс нь арван талаас нь гэрэл тусгачихсан мэт тунгалаг ногоон гэрэл ойлгох бөлгөө. Агаар нь Basilica Cistern-ийн шиг чийг татсан биш, Lotus Temple-ийн доторх шиг анхилуун хуурай. Миний эргэн тойронд тийм ч олон багана харагдахгүй агаад хэрвээ би нэг баганы цаана гарч харвал дахиад л өмнө минь шинэ бага гарч ирэх бөгөөд миний өмнө дэргэд нь байсан багана үзэгдэхгүй болж орхино. Тиймээс баганын тоог гаргахад хэцүү. Яг л эргэн тойронд баахан босоо том толь тавьчихаад, дунд нь нэг багана тавьчихвал тэдгээр толинд туссан дүрс бие биенээ эцэс төгсгөлгүй мэт дамжуулж, аль ч зүгт хязгааргүй үргэлжилж болох мэт, тийм л ер бусын харагдана. Гэвч нүдэнд үзэгдэж буй энэ үзэгдэлд автахгүйгээр байгаа газраа тодохойлж чадах аваас тэр танхимын зах хязгаартай болохыг нь үзээд зогсохгүй зэргэлдээ орших цагаан гантиган танхимд орох хаалга бүдэг цагаан гэгээ цацруулан сүүмэлзэж байхыг ч олж харах болно. Энэ хоёр дахь танхим бол жижгэвтэр, өмнөх ногоон танхим шигээ тийм дүрс хугарсан олон үзэгдлээр толгой эргүүлж гайхашруулсангүй ч би тэр танхимд өөрийнхөө биеийн жинг мэдрэхгүй байсан юм. Цаашлах тусам танхимуудын өнгө өөрчлөгдөн жижгэрсээр, сүүлдээ гил хар өнгөт жижиг хонгилд орж ирсэн бөгөөд хонгилийн үзүүрт нарны бүдэг гэрэл гялалзаж, би тийш зүтгэлсээр газар дээр гарч ирсэн билээ. Тунгалаг нартай, миний сууж буй хадан цохионы доогуур уулын түргэн урсгалт гол жавхаатай хүрхрэн бууж бүхийд хормын өмнө миний үзэж байсан тэр олон гайхамшигт чулуун танхимууд энэ амар амгалан дүнсийх хадан хясаадын чухам альхан хэсэгт нь буйг ухаарч чадаагүй юм. Тэгээд тэрхүү газрыг сайтар нүдэлж тогтоосон ч хожим би хоёр ч удаа очоод орох орцыг нь олж чадаагүй билээ. Хэдхээн шөнийн зүүдний өмнө сүүлчийн удаа очсон ч би аанай л орж чадсангүй. Харин одоо бол тэр уулын голын ус хөлдөж тэлээд хоёр талынхаа хадан хясаанд хэдийнэ тулж, тошин нь цан хүүрэн татуулсан савсаж байсан ба тэр савсаж буй тошингийн өрх дор халуун амь амьдрал өрнөж байх шиг санагдсан ч орж зүрхлээгүй.
За юутай ч ийм хоёр нууцлаг ер бусын газар байдаг л юм даа. Дараа нь огт өөр ер бусын цаст оргилуудын тухайд бичих болно. Учир нь нас явах бүрээр би тэр цаст оргилуудаар аялж чадахыг байж, тэр үеийн мэдрэмж, санамж мохож, бүдгэрч байгаа учир хагас дутуу ч гэсэн бичих, чадвал зурж үлдээх юмсан гэж бодох юм.
