Олоон жилийн өмнө, 22 жилийн өмнө юм байна шүү, хаврын нээг их хавсрагатай жихүүн өдөр, хээр хөдөө урт буурал үстэй, туранхайвтар, ярихдаа, ялангуяа шүлэг уншихдаа эрүүгээ дээш нь ялимгүй өргөдөг хүнтэй тааралдсан нь яруу найрагч, утга зохиол судлаач шүүмжлэгч Ч.Дагвадорж байв. Сонин л учрал. Хожим нь бид сургуулийн тэнхимд багш шавь бололцсон юм. Тэр үед зохиолчдын байгууллага нэг аймгийг шефлен авч, сум бүрд нэг зохиолч, уран бүтээлч томилогдон, мал төллүүлж, хаврын хахиртай баатарлагаар тэмцэж буй малчид, төлчиддөө сэтгэл санааны урам, дэмжлэг өгч байсан нь тэр байж.
Шиншээтээд нүд аничихсан төлөгнийхээ сэгний дэргэд хэнэг ч үгүй Г.В.Белинскийн түүвэр сугавчилчихсан, өвс зажилж суугаа залуу хөвүүн мань хүнд сонин санагдсан биз. Бага залуу гэж хөнгөнд бодсонгүй, тэрбээр надтай үеийнхээ уран бүтээлч мэт орчлон хорвоогийн элдэв явдлын талаар ярилцаж, хавсарга салхин дунд хошуу амаа бээрүүлэн байж шүлгээ ч харамгүй уншиж билээ. Тэр жил хит дуу болсон “Ээж минь дээ” гэдэг дууныхаа шүлгийг уншиж байсан. Анхны сонсогчдын нэг нь би болсон байж магадгүй юм.
Тэгэхэд бид хоёрын ярианы нэг сэдэв уран бүтээлчийн дуртай улирлын тухай байлаа. Мань хүн өөрөө намарт дуртай гэж байсан санагдана. Тэгээд хахирган хаврын тэнгэр дор налгар намрын тухай шүлэг уншиж билээ. Бас Пушкин намарт дуртай байсан гэсэн. Бас Пушкиний намрын тухай монолог ч уншсан. Зөндөө олон намарт дуртай уран бүтээлч, яруу найрагч байдаг тухай тэгэхэд би Ч.Дагвадорж гуайн амнаас сонсож... Ер нь бараг бүгдээрээ намарт дуртай байсан бололтойдог. Харин би хаврын хавсрагатай тэнгэр өөд харж, бас дэргэдэх маанийхан болчихсон төлгөө харж нэг санаа алдаад,”Би хаварт л дуртай” гэж байсансан. Харин яагаад хаварт дуртайгаа тайлбарлаж чадаагүй юм. Ирж яваа цаг болохоор нь тийн дуртай байдаг ч юм болов уу даа. Одоо ч би хавартаа дуртай хэвээр. Хавар, нялх хонгор, гэнэн итгэмтгий хавар аа гэж...
Харин өнгөрөгч шөнө хавраа зүүдэллээ. Цасан доороос цухуйх хөх шаваг... Харин үнэрийг нь би мэдрэхгүй юм. Цас зөөлөрч, мөс хүртэл нялхардагт нь хаварт дуртай ч юм бил үү. Би нэг хөх шаваг тасалж аваад Дагвадорж гуайд өглөө. Та үүнийг үнэрлэ дээ гээд. Он дарсан хөх шавагны үнэрээс тэсвэр тэвчээрийн үнэр ханхлах л ёстой. Амьхандаа би хаварт яагаад дуртай гэдгээ хэлж буй санаа минь бололтой. Дагвадорж гуай над шиг бас хатсан цагаан амандаа зуучихаж... Тэгээд хаврын тухай шүлэг уншиж байна.
Харин би намрын тухай шүлэг унших юм. Намрын тухай ч гэж дээ, намар бичсэн шүлгээ. Бодвоос намарт би яагаад гунигладаг вэ, намар надад яагаад хүнд хэцүү байдаг вэ гэдгээ л илэрхийлж буй бололтой. Тэр шүлгийг бас олоон жилийн өмнө бичиж байсан юм.
Хөх тогоруудын цуваа ганганасаар одлоо, юунд тэр вэ амраг минь...
Хөхөмдөг униарт алсаас ямархан хүчин дуудна вэ?
Хором хоромд нулимс мэлтрээд чиний явсан зүг харж ч үл чаднам
Хойноос чинь харуусал гэмшлээ юүлэвч энэ юуны нэмэр вэ?
Уй гашууг хүсэгч гэж хаа ч үгүй, бүгд л хүслэн минь бүтэг гэж залбирнам.
Угтаа тийм бол бидний хагацлыг хэн нь мэдэж шийднэ вэ
Далдын шидэт тарнийн үгсийг уруул хөдөлгөн шивэгнээч, амраг минь...
Дахин учрахын хоромд л аз жаргалаа даатгая бидэн.
Дуулаад суусан ч, уйлаад энэлсэн ч аанай л чихэнд хангинасаар байх
Дуушасгүй мэт энэ л аялгууг тогоруудын араас аялая даа.
Нээрээ энэ шүлэг намрын тухай биш, хаврын тухай юм байна ш тээ. Одоо анзаарсан чинь.
#
# Read more!
#
Шиншээтээд нүд аничихсан төлөгнийхээ сэгний дэргэд хэнэг ч үгүй Г.В.Белинскийн түүвэр сугавчилчихсан, өвс зажилж суугаа залуу хөвүүн мань хүнд сонин санагдсан биз. Бага залуу гэж хөнгөнд бодсонгүй, тэрбээр надтай үеийнхээ уран бүтээлч мэт орчлон хорвоогийн элдэв явдлын талаар ярилцаж, хавсарга салхин дунд хошуу амаа бээрүүлэн байж шүлгээ ч харамгүй уншиж билээ. Тэр жил хит дуу болсон “Ээж минь дээ” гэдэг дууныхаа шүлгийг уншиж байсан. Анхны сонсогчдын нэг нь би болсон байж магадгүй юм.
Тэгэхэд бид хоёрын ярианы нэг сэдэв уран бүтээлчийн дуртай улирлын тухай байлаа. Мань хүн өөрөө намарт дуртай гэж байсан санагдана. Тэгээд хахирган хаврын тэнгэр дор налгар намрын тухай шүлэг уншиж билээ. Бас Пушкин намарт дуртай байсан гэсэн. Бас Пушкиний намрын тухай монолог ч уншсан. Зөндөө олон намарт дуртай уран бүтээлч, яруу найрагч байдаг тухай тэгэхэд би Ч.Дагвадорж гуайн амнаас сонсож... Ер нь бараг бүгдээрээ намарт дуртай байсан бололтойдог. Харин би хаврын хавсрагатай тэнгэр өөд харж, бас дэргэдэх маанийхан болчихсон төлгөө харж нэг санаа алдаад,”Би хаварт л дуртай” гэж байсансан. Харин яагаад хаварт дуртайгаа тайлбарлаж чадаагүй юм. Ирж яваа цаг болохоор нь тийн дуртай байдаг ч юм болов уу даа. Одоо ч би хавартаа дуртай хэвээр. Хавар, нялх хонгор, гэнэн итгэмтгий хавар аа гэж...
Харин өнгөрөгч шөнө хавраа зүүдэллээ. Цасан доороос цухуйх хөх шаваг... Харин үнэрийг нь би мэдрэхгүй юм. Цас зөөлөрч, мөс хүртэл нялхардагт нь хаварт дуртай ч юм бил үү. Би нэг хөх шаваг тасалж аваад Дагвадорж гуайд өглөө. Та үүнийг үнэрлэ дээ гээд. Он дарсан хөх шавагны үнэрээс тэсвэр тэвчээрийн үнэр ханхлах л ёстой. Амьхандаа би хаварт яагаад дуртай гэдгээ хэлж буй санаа минь бололтой. Дагвадорж гуай над шиг бас хатсан цагаан амандаа зуучихаж... Тэгээд хаврын тухай шүлэг уншиж байна.
Харин би намрын тухай шүлэг унших юм. Намрын тухай ч гэж дээ, намар бичсэн шүлгээ. Бодвоос намарт би яагаад гунигладаг вэ, намар надад яагаад хүнд хэцүү байдаг вэ гэдгээ л илэрхийлж буй бололтой. Тэр шүлгийг бас олоон жилийн өмнө бичиж байсан юм.
Хөх тогоруудын цуваа ганганасаар одлоо, юунд тэр вэ амраг минь...
Хөхөмдөг униарт алсаас ямархан хүчин дуудна вэ?
Хором хоромд нулимс мэлтрээд чиний явсан зүг харж ч үл чаднам
Хойноос чинь харуусал гэмшлээ юүлэвч энэ юуны нэмэр вэ?
Уй гашууг хүсэгч гэж хаа ч үгүй, бүгд л хүслэн минь бүтэг гэж залбирнам.
Угтаа тийм бол бидний хагацлыг хэн нь мэдэж шийднэ вэ
Далдын шидэт тарнийн үгсийг уруул хөдөлгөн шивэгнээч, амраг минь...
Дахин учрахын хоромд л аз жаргалаа даатгая бидэн.
Дуулаад суусан ч, уйлаад энэлсэн ч аанай л чихэнд хангинасаар байх
Дуушасгүй мэт энэ л аялгууг тогоруудын араас аялая даа.
Нээрээ энэ шүлэг намрын тухай биш, хаврын тухай юм байна ш тээ. Одоо анзаарсан чинь.
