Аав аа дурсахад...

/Зүүд биш, дурсамж/

Өглөө нойрноос сэрж ядан байтал долоон настай охин маань хацар дээр шовхийтэл үнссэнээ Today Father’s day гэж байна. Тэгээд би танд бэлэг бэлдсэн, та одоо авах уу, орой авах уу гэнэ ээ. Энэ ертөмций дээр аав болсоны маань нэгэн баяр жаргал гэвэл чухам энэ мөн дөө. Хэзээ нэгэн цагт аав маань мөн л үрс биднээрээ бахархан, энэхүү аав болсоны нэн гаргуун баяр жаргалыг мэдэрч л байсан байх даа гээд, өөрийн эрхгүй аавыгаа бодоод явчихлаа. Тэгээд аавыгаа бага зэрэг дурсав. Хаа ч явсан муу аавын минь төрх байнга л харагдах юм даа. Намайг Америкт ирээд удаагүй, 3 сарын дараа аав маань өнгөрсөн юм. Хоёрхон хоногийн өмнө утсаар ярихад “Аав нь сайн байна, Миний хүү зорьсондоо хүрчихээд л ирдэг юм шүү. Аав нь нутаг явлаа. Нутагт их сайхан зун болж байна гэнэ ээ. Өргөн Зурааныхаа цэцэгс дотор тонгочино доо, аав нь. Маргаашийн онгоцоор ниснэ” гэж их цовоо цолгиун ярьж байж билээ. Энэ тонгочиж гэдэг үгийг нь сонсоод би аавыгаа шоолон ихэд инээсэн юм. Учир нь аавын маань хоёр хөл их муу, таягтай чүү ай явдаг хүн, тэр цэцгэс дотор хэрхэн тонгочиж байгааг нь төсөөлөхөөр өөрийн эрхгүй нэгэн хөгжилтэй зураг харагдаад байж билээ. Аав маань харин сэтгэлээрээ бол үнэхээр тэр нутаг нугынхаа цэцгэс дотор тонгочиж чадна шүү. Улаанбаатарт байх үедээ бол нутгаа байнга ярьдагсан. Нас нь их ч явж, 80 гараад ирэхээрээ ердөө ярьдаг юм нь нутаг л болчихсон байсан. Уул усаа ярина. Хадагтын хөтлөөр хаврын хаварт зүтгэсээр гараад ирэх ч ай даа мөн ч сайхан шүү, ертөмций тэр аяараа халамцуу болчихсон байдагсан гэж ирээд л ярина. Нутгийнханаа, өөрийн үеийн өнгөрч одсон хөгшидөө их дурсана аа. Манай нутагт Бүдүүн Сэд гэж нээх их гижигтэй хүн байх. Хаалгыг нь гаднаас нь дарж байгаад л гэрийнх нь гаднаас Гижиг, Гижиг гэхтэй зэрэг л гэр доторх хамаг юм аа тараагаад хагалж хэмхэчээд унадагсан, тийм л их гижигтэй хүнсэн, хөөрхий гэж ирээд л ярина. Тээр, шар тахиа жилийн хавар, тарлан цастай байхад Их Дөрөлжөөр муу Давхар жолоотоо уначихсан дэргүүлээд гараад ирлээ дээ, тэгтэл... гэж ирээд л үлгэр домог шиг юм хөврүүлчихнэ. Сонсоод л баймаар... Бага залуу байхад аавынхаа ярихыг сонирхож шохоорхоод л, өвөр дээр нь суучихаад улам лавшруулан тэгээд тэгээд хэмээн байн байн шалж, шавдуулж, уцаарыг нь хөдөлгөн байж удтал яриулдагсан. Харин сүүлдээ надад түүнээс илүү сонирхох зүйл бишгүй болсон мэт санагдаж, аавыгаа “Тэгээд” гэж шавдуулахаа болчихсон. Улам улмаар улам л холдоод, тэр тусам аав маань харин ч өөрөө ярьдаг болоод ирсэн. Сүүлдээ яриаг нь огт сонсохгүй байсан ч хамаагүй ярьж л байдаг, өглөө оройд гэрт нь орохоор өнөөх нь нутгаа, нутгийнхаа ярьж суудагсан. Тийн ярьж суухад нь санаа бодол нь аль хэдийнэ тэр Алтайн уулсын аглагт, тэртээх он жилүүддээ оччихсон мэт, өтөл болсон нүдэнд нь үе үе ямар нэгэн очис гялс гялс хийх шиг болдог байж билээ. Би чинь энэ уулсынхаа бэлийнх нь цэцгэс бүхнээс нь үлгэр сонсож өссөн юм шүү дээ. Чулуу болгон нь аавыг нь таньдаг юм гэж ярьдагсан. Намайг багад дагуулаад хөдөөгүүр их явна аа. Гэнэтхэн уулсын хэц жимийн хажуугийн чулуун дээр очиж тонгойгоод ямар нэгэн юм шивнээд суучихдагсан. Тэгснээ учиргүй инээгээд л... Яасийм гэхээр, Өө аав нь энүүнээс/нөгөөх чулуугаа зааж/ Чи нөгөө муу Банзайг санаж байна уу, гэсэн чинь саналгүй яах юм гэж байна шүү, Их золиг шүү гэнэ. Бодвол тэр Банзайтайгаа тэр хавьд л нэг бужигнуулж явсан юм шиг байгаа юм. Тэгээд аав ярьж байснаараа маргааш нутгаа ниссэн байсан. Харин нутагтаа очоод л хоёр хоноод өнгөрчихөж... Хүнд хүчир ажлын дараа байрандаа ирчихээд, хамт амьдарч байсан байрныхантайгаа хоол унд гэсэн шиг суутал монголоос дуудлага орж ирлээ. Том эгч маань ярьж байна. “За миний дүү, аавынх нь бие муухан байна, Ер нь л муухан байна” гэлээ. Эхлээд би нэг л сайн ойлгосонгүй. Эгч цааш нь хэлж байна, “Улаанбаатараас тэд нарыг дуудуулсан. За миний дүү одоо нааш цаашаа явах гээд яах вэ” гэж байна. Би юу болоод байгааг маш сайн ойлгов. Миний царайны байдал төрхөөс манай өрөөнийхөн ямар нэгнийг гадарласан бололтой, хормын өмнө ширээ тойрон хөгжилдөж байсан нь алга болчихоод бүгд сэтгэл нь зовсон шинжтэй болчихов. Би тэгэхэд сэтгэлээ яаж тэгэж их барьж чадсанаа одоо ч гайхдаг юм. Юу ч болоогүй мэт, нөгөөдүүл лүүгээ харж, бүр инээмсэглээд, “Аавын бие жаахан муухан байна гэнэ ээ, гэхдээ гайгүй байх өө” гэчихээд хийж байснаа, ярьж байснаа үргэлжлүүлж билээ. Гэхдээ хоол идэж суусан ч, юм ярьж байсан ч дотор аавын маань дүр харагдаад, цээж гашуу оргиод, ухаан санаа огт өөр газарт байх шиг... Учиргүй гараад гүйчихмээр ч шиг. Гэвч тэр оройг яаж ийгээд тайван өнгөрөөж, нөхдүүд маань амар тайван унтсан хойно сэмхэн гарч байрны арын модод дотор орж сууж байгаад оройжингоо бөглөрсөнөө харин ч нэг сайн юүлж авсансан. Үүрээр Монгол руу залгалаа. Эгч утас авч байна. Том эгч маань надаас 25 эгч, хатуу хөтүүг үзсээр Алтайн хөх чулуу шигээ хатуужиж, сэтгэл бодол чангатай болсон хэцүү талын хүн. Хар багаас ээжийг маань орлосон хүн. “Одоо миний дүү уйлж унжаад хэрэггүй ээ, Аавынхаа голомтыг залгаж үлдэж байгаа эр хүн шүү дээ чи. Наанаа лам хар хүн байвал ном буян хийлгэхийг бод. Бид нар энд хойтынх нь ажлыг хэрхэх тухайгаа л ярилцацгааж байна” гэж билээ. Хожим эргээд санахад нь аавын маань надтай ярьсан сүүлчийн яриан дахь нутаг явлаа гэдэг үг нь цаанаа л нэг өөр үг байж. Нэг л өөр өнгө тоонотой хэлсэн байж. Үнэхээр ч аав маань Улаанбаатараас нутаг руу явахдаа хамаг эд юм, ном судраа аа хуваагаад, үр ач нартаа нэр зааж тараасан байгаа юм. Манай гэрт зуухаа оруулж тавьсан төдийгүй хоёр цоохор авдараа үлдээжээ. Бас хаана ч явсан биенээсээ салгадаггүй нэг хоёр шогол ном, бурхан шүтээнээ... Нутгаа явах гэж их ч агдсан гэдэг. Яг тэр үед онгоцны нь билет хойшлогдож, хоёр хонох төдий учиргүй харамсаад л... Урьд өмнө ингэж байгаагүй хүнийг нислэг хоёр хоног төдий хойшлоход тэгэж их харамсаад байхаар нь манайхан хөөрхий зөнөж байгаам болов уу гэж бодоцгоосон гэдэг. Гэтэл яг тэр хойтын орондоо буцах цаг нь тулчихаад, үлдсэн хэдхэн хоногоо нутагтаа үдэх гэсэндээ тийн их агдсан байсансан. Аавтайгаа хамгийн сүүлд салах ёс хийсэн маань сэтгэлд ямар тод үлдэж вэ. Нааш нисдэгийн урьд орой манай ахан дүүс нийлж, аавынд цуглаад жаахан сууцгаалаа. Тэгээд тарцгааж, аав маань ч сэтгэл нь хөдлөөд хатуу идээнээсээ жаахан балгаж, сэтгэл нь амарсан шинжтэй унтаад өгсөн. Аав маань бор идээтэй насан турш их ч дотно нөхөрлөсөн хүн. Сүүлийн үед түүнээ даах нь багадаж, нэг хоёр хундагаас хэтэрдэггүй болчихсон байсан юм. Харин өглөө эртээ онгоцны буудал явахаар гарах замдаа гэрээр нь ороход аав маань орноосоо дөнгөж босчихсон, цээжин дээгүүрээ цамцаа хагас хугасхан тохсон болоод, өнөөх таягаа ч мартчихсан бололтой, галаа түлэх гээд хазганан зогссонсон. Сүүлийн хэдэн жилийн турш манай ахан дүүс аавыг аль нэгнийдээ байлгах гэж ятгаад ядчихсан юм. Яалаа гэж тийм юм байхав, аавынх нь гэж нэг айл байх учиртай. Тэгээд ч аав нь хүний гарт орчихоогүй байна гээд огт халгаагаагүй юм. Нээрээ ч хэн нэгнээр нь асруулалгүй байсаар байгаад л насыг үдсэн дээ. Хувцас хунараа заавал өөрөө угаана, хөгшин хүнээс хир ханхлах муухай гэчихсэн л угааж суудагсан. Тэгээд, за, юутай ч гал асаатхаг гэж түр хүлээлгээд, гал шүжигнэн асахад хоёр хацрыг минь зөөлөн дулаахан алгаараа шахаж ирээд хоёуланг нь үнэрлэж билээ. Нислэгийг цаг тулчихсан, яарсан хүн бушуухан гарахад ард “Миний хүү, ингээд л явчихаж байгаам уу” гэсэн дуу сонсогдсоор үлдсэн сэн. Өмнө нь намайг ийш тийшээ хол юманд явахад заавал нэг хацрыг маань үнсдэг, нөгөөг нь эргээд ирэхэд чинь гээд үлдээдэг байсан хүн тэгэхэд яагаад хоёуланг нь үнссэний учрыг би ихээ хожуу ойлгож билээ. Аавыг өнгөрсөний дараагаар “Миний хүү, ингээд л явчихаж байгаам уу” гэсээр бор гэртээ сүүтийсээр үлдсэн дүр нь хэсэгтээ надад харагдаж, ажил хийгээд зосгож байхад ч өмнөх ханан дээр дурайж ирээд, кино, ТВ үзэж суухад л тэр дотор харагдаад, тэгээд тэсэлгүй ОО-руу гүйчихдэг, эсвэл гараад, модод дотор орж байгаад нэг эрх чөлөөтэй нэрж гардаг байж билээ. Одоо эрх биш хэдэн жил өнгөрч, гэсэн ч бас хааяа харагдах л юм. Би бүүр бага 3-4 настай л байсан болов уу, нэгэн тийм дурсамж маш тод үлджээ. Аавыг эзгүй нэг орой яагаад ч юм би учиргүй их айгаад, орон дээрээ бүтээлгээрээ таг бүтээж аваад л амьсгалж ч чадахгүй хэвтээд байж билээ. Манайхан, ах эгч нар маань гадаа хонь, мал, хурга ишиг гэж гүйлдэцгээгээд, тэгээд орж ирээд, унтацгаасан. Тэд намайг аль хэдийнэ унтачихсан гэж бодоцгоосон байх. Би ч бүтээлгэн дотроо түнтийчихээд л чимээ чагнаад байх. Хааяа хотны захад хонь хивэх, үхэр яраглахын хажуугаар хаа нэгтээгээс нэгэн муухай дуутай хүний хүүе хүүе гэж намайг дуудах нь, тоонон дээгүүр нэг юм сүрчигнэн эргэлдэх нь сонсогдсоор хичнээн ч удсан юм бэ, бүү мэд, гэтэл хаа нэгтээгээс аавын маань дуулах дууны шуранхай сонсогдоод, улам тодорсоор, тодорсоор... Мэнгэт багахан хээрээрээ Мэтгүүлэн зүтгүүлсээр л ирлээ дээ, хүүдээ Гэн дуулсаар гэрийн гадаа ханхийн дөрөө мултархад нь аль хэдийнээ тайвширчихсан би нойронд аргагүй автан унтаад өгч билээ. Энэ дууны үг ая нь юутай зохицсоныг хожим анзаарч, энэ дуунд хүн ямар их сэтгэлээ шингээж чадсаныг мэдэрсэнсэн. Нээрээ л ихээ их хол газраас хайртай хүүдээ хичнээн их зорьж, зүтгэж, тэмүүлсээр л ирж буй сэтгэлийг энэ хэдхэн үгээр яасан ч гүн гүнзгий, барим тавим илэрхийлээ вэ... Энэ дууг өнөө аялах бүрдээ шаавай багахан хээр морио шавдуулан шавдуулан хүүдээ тэмүүлж яваа аавын маань дүр өөрөө л ургаад ирдэг юм. Одоо ч гэсэн, заримдаа аав маань үнэхээр л Мэнгэт багахан хээрээрээ Мэтгүүлэн зүтгүүлсээр л ирлээ дээ, хүүдээ Гэж дуулсаар нэг л өдөр хүрээд ирдэггүй юм байх даа гэж бодогдох л юм.

# # Read more! #

Ингэхэд би аль нь юм бол???

Нэг хүүхэн надтай их илэн далангүй ярилцах хүсэлтэй гэнэ ээ. Би л болсон хойно хэзээ хүүхнүүдийг хүслийг талаар өнгөрөөж байлаа. Нэг таамбарын гадаа сууцгаав. Бидэнтэй хамт бас миний их дотнын найзын маань экнэр байна. Тэр бол нөгөөх намайг тарвагачилж яваад Цагаачлалын албаныханд баригдах шахсаны дараа хамт баардаж, баахан пиводсон, дараа нь хүүхдийн тоглоомын талбай дээр яг гурван настан шиг оройжин гулсаж тоглоцгоосон өнөөх бүсгүй юм.

Би нэг цаасан хайрцаг дээр хөлөө тавиад өнөөх ярилцах хүсэлтэй бүсгүй рүү харлаа.

Тэр шууд л ингэж хэлэх юм.

“Би чамайг ер ойлгохгүй юм”

Түүний юу хэлэх гээд байгааг нь би огт ойлгосонгүй. Дэмий л “Яагаад???” гэлээ. Тэр ийн ярих юм.

Тэр намайг анх харахад би хүүхдүүдтэйгээ хамт хоолонд орж байсан гэнэ. Үүрэхийг нь үүрээд, тэврэхийг нь тэвэрчихсэн, бас зарим нэгийг нь хөтөлчихсөн. Эхлээд ийм залуугаараа юун ч олон мөндөл шиг хүүхдэд даруулсан юм гэж өрөвдөнгүй, харамсангуй боджээ. Тэгээд хараад байсан чинь харин ч атаархах шиг болсон гэнэ. Тэр хүүхдүүдээ хайрлаж, халамжилж байгаа нь, хүүхдүүд нь аавдаа эрхэлж, тунирхаж байгаа нь нэг л их олон бурхад тойруулчихсан хүн шиг санагдаад өөрийн эрхгүй л хайр нь хүрээд, сэтгэл нь тэнийгээд, бас эхнэрт маань атаархах ч сэтгэл төрөөд авсан гэнэ. Окей, Окей... Тийм юм байж болно шүү дээ. Хүний өөрийн нийлсэн хэдэн хүүхдүүдтэй байнга л зууралдаж явах юм даа гэсхийгээд үл тоосон хирнээ цаанаа бол их додигор, сэтгэл хангалуун сонслоо.

Бүсгүй цааш нь ингэж ярив.

Хоёр дахь удаадаа надтай нэг цэнгүүн парти дээр тааралдсан гэнэ। Нэг бараг нүцгэн шахуу, урт хөлтэй хүүхэн өвөр дээрээ суулгачихсан, түүнтэйгээ тэврэлдээд л үнгэлдээд, нэг хундагаар улаан дарс шимэлцээд л хачин байгаа хирнээ нэг гар нь хажуугийнхаа суудалд суужийгаа бас нэг хүүхний бүсэлхийгээр л тэнүүчлээд явна гэнэ। Тэгжийгаад гарахдаа огт өөр хоёр хүүхнээр сугадуулаад явчих юм гэнэ। Нөгөөх өмнө нь харсан хүн хэдий байдал дүрээрээ мөн боловч түрүүчийн уулзалтаас төрсөн сэтгэгдэл нь тэс эсрэг болоод, шал дургүй нь хүрцэн юм байх өө। За, харин энэ хаана ийм юм болсон юм болдоо। Ер санадаггүй ээ। Би ч уг нь цэнгүүн, найр наадмаас сүүлийн үед нэлээд хөндийрөөд байгаа хүнсэн। Гэхдээ, яахав। Нэг тиймэрхүү юм байсан л юм биз пдээ.... Нэг их дөвийлгөөд, товойлгоод байхын ч хэрэггүй л дээ। За, яаяа гэхэв, тэгээд өөрөө юу л гэж боднов, би ямар нэгэн тайлбар өгөх нь утгагүй байх гэлээ। Ер нь хүний ёсноос гажаагүй бол буруу юун билээ дээ..

Гурав дахь удаагаа намайг хэдэн дарга нартай хамт ажил дээр нь ирэхийг харжээ. Би харин энэ бүх уулзалтуудад өөрийг нь ер санахгүй байгаа юм. Гонжоом, зангиа болчихсон, гял цял амьтан нээх их түвшин, төлөв царайтай явж байна гэнэ. Эхлээд нэг л итгэлгүй хараад байсан гэнэ. Тэр дарга нар ажил шалгаж явсан юм байх өө. Өдөржингөө л шалгаж, ухаж төнхөж... Олон будлиантай юм гарсан юм байх. Гэтэл тэр шалгадаг дарга нар дотроос ганц би л тэр будлиантай асуудлуудыг яг голоор нь шийдээд, ээдрээ будлианыг нь маш оновчтой, санаанд оромгүйгээр оновчтой зохицуулаад явсан юм гэнэ ээ. Би бас сайн санадаггүй ээ. Уг нь ганц хоёрхон л удаа шалгалт энэ тэр гэж явсан юм. Санавал ч санахаар... Байдаггүй ээ. Бүсгүйн ярих нь, шалгалт дууссаны дараа бүгдээрээ л надад маш их талархсан юм гэнэ. Би бас санадаггүй, нэг газар шалгалтын дараа баахан архидсан юм. Бодвол тэр л талархал нь байсан юм болов уу даа. Тэгээд тэдний албан газрынхан ингэж юм ойлгодог даргатай бол ч ажил хийхэд ч урамтай, сайхан байх юм байна гэж ярьцгаасан гэнэ. Тэр ч бүү хэл ийм төрийн албан хаагчидтай бол Манай төр ч төр шиг байна шүү гэлцэцгээсэн гэнэ. Үнэн бол, нээрээ сайхан л сонсогдож байлаа. Дотор нэг юм соосойгоод л, ер нь хөхөрчихгээд ч байх шиг, хэ хэ.. Нөгөөх бүсгүй ч надтай бааранд таарсанаа цагаатгаж бодсон гэнэ дээ.

Дөрөвдэх удаагаа харин нэгэн амралтын газарт тааралджээ. Пээ тэгтэл ярих ч юм биш гэнэ. Шал согтуу, үс нь арзайчихсан. Цамцны нь нэг ханцуй урагдаад санжичихсан, задгай энгэр нь нэл цус болчихсон, бас өрөөсөн оймстой аймаар балмад бүдүүлэг хараал амнаас нь ус шиг л урсаад, бас болоогүй нэг хүнтэй хөөцөлдчихсөн тэдний өрөөнд пижигнэтэл ороод ирсэн гэнэ. Тэгээд айж сандарсан тэднийг аймшигтай догшиноор зандарч, сүрдүүлээд, шүд ам нь зуурчихсан, аймшигтай, аймшигтай, араатан шиг л байж, өнөөх хөөцөлдөж орж ирсэн нөхрөө үсдэж чирээд гараад явсан гэнэ. Гарахдаа зүгээр ч гараагүй тэр залууг хаалганы хатавч руу нүүрээр нь хэд хэд гудчаад, хамар амнаас нь цус савируулаад хонгилоор чирээд явчихсан юм байх өө. Түүнийг үзсэн мань хүүхэн айгаад, яг шоконд орчихоод, хэсэгтээ хөдөлж ч чадаагүй гэнэ. Ямар аймшигтай балмад, бүдүүлэг хүн бэ гэж. Өнөөх түүний гурвантаа харсан хүн нь мөн үү, биш үү гээд их эргэлзсэн ч яах аргагүй мөн л байсан гэнэ. За, за. Уг нь би хүн амьтантай муудалцалгүй их удаж байгаамсан. Хэзээнийхийг яриад байна даа, мэдэхгүй, энэ хүүхэн лав цаг хугацаагаа наана цаана холиж солиод байна уу даа. За, тэгээд эр хүн ер архины ад шидээр аль алдаж будилах, аархаж омогрохыг тэр гэхэв. Бас янз бүрийн хүнтэй янз бүрээр л харьцах хэрэг гардаг ш тээ, зарим нэгэнтэй нь эрээгүй явахгүй бол огт болдоггүй юм ч гэх шиг хэд гурван үг хэлж өөрийгөө өмгөөлөх шинжтэй.

Тав дахь удаагаа тэр бүсгүй нэг хувилгаан гэгээн хүнд мөргөж, адис авахаар очтол би гэдэг өнөөх аймаар балмад нөхөр чинь харин тэр гэгээн дүрийг нь харж, адис хүртэх нь олдошгүй нандин хүнтэй зэрэгцээд, хээв нэг юу ч болоогүй юм шиг сууж байх юм гэнэ. Эхлээд, энэ балиар нөхөр ямар гэгээн гэрлийг олж харах юм биш, гахайг алтан өргөөний алтан сэнтийд суулгасан ч ямар үнэ цэнийг нь мэдэх биш... Энэ гэгээн хүнийг жирийн нэг өргөл барьц харсан уншлагын ламын хэмжээнд л хүлээж авч, харьцаж байгаа даа гэж бодогдоод бүүр шал дургүй нь хүрч, бараг хэд гурван үг хэлэх шахаж.

Гэтэл бидний байдлыг харсан чинь тийм биш болоод явчихлаа гэнэ дээ. Өнөөх хоёрын чинь харьцаа ер нь их дотно, нэг зиндаанийхан мэт, нэг нэгнээсээ юм асуусан шиг, нэг нэгнээ нудралцаж наргисан шиг... Салж явахдаа тэврэлдээд л, харилцан тонголзоод л, хачин байна гэнэ ээ, бүр атаархмаар байсан гэнэ. Эн тэнцүүхэн хоёр хутагт хувилгаад шиг л санагдсан юм байх өө. Гайхаагүйрээ гайхаж, тэр бүсгүй. Үнэхээр л өнөөх балмад түрэмгий шинж миний нүүр царайнд үзээд үзээд байхгүй, нэг их сайхан налайсан, намбайсан итгэл дүүрэн, арай л гэрэл гэгээ цацарсан гэсэнгүй, тийм ном буянтай, дөлгөөн царайлчихсан байж ээ. Өө, бурхан номын газар чинь тэгэж явалгүй бол болохгүй ш тээ л гэлээ. Гэхдээ би бас тэр хүүхнийг тэр сүмд харсанаа санадаггүй ээ.

Зургаа дахь удаагаа буюу сүүлчийн удаа тэр бүсгүй надтай таарсанаа ярилаа. За, цааш нь хүнд ч ярих юм биш ээ. Юүхэв, юүхэв.... Нүүр бүү хэл хошного ч улайж байгаа бололтой.... Бүсгүй ч их хүч гарган байж ярив. Түүний ярьсаныг би энд яагаад ч дурдаж чадахгүй нь, хүч ч хүрэхгүй нь, зүрх ч дутаж байна.

Тэгээд бүсгүй ингэж асууж байна.

“- Ингэхэд чи аль нь юм бэ?”

Би гараа дэмий л алдлаад... зайлах аргагүйгээр гардуулсан хүн шиг... “Аль аль нь л? “ гэж сулхан дуугарав। Бүсгүй харин эрс шулуухнаар “Ийм юм байж таарахгүй ээ” гэлээ। Харин өнөөх найзын маань экнэр хэлж байна। “За, за, манай энүүнд/намайг хэлж байгаа юм/ ямар юмных нь ийм тийм ид шид байх юм। Манай хар юмтай нийлж гаарийдах/архидах гэсэн үг/-даа л сайн। Үүнийг нь хэрвээ муу гэвэл, надад ус, түлээ дөхүүлж өгдөг нь л сайн тал нь болох байх дөө। Өөр үүнд ид шид, илбэ жатга байхгүй ээ” гээд тас тас хөхөрч байна। Нээрээ ч муу нөхрийг нь уруу татсанаа цагаатгах гэж экнэрт нь саймшран ус түлээ хоёрт нь мөн ч их шогшсон доо, би। Харин би нэг юмыг сайтар мэдэрдэг юм। Яг үнэндээ би найзынх руугаа олонтаа зорихдоо түүнтэй элдэв дэмий юм гангар гунгар гэсэн шиг, эсвэл нэг хоёр шил юм хамжиж дамжлах гэсэн шиг харагддаг ч яг үнэндээ түүний эхнэрийнх нь тэр цайлган, гэнэн сэтгэлд нь татагдаад байдгаа анзаарсан юм। Түүний хажууд байхад нэг л сэтгэл амгалан, санаа зовох, стресстэх юмгүй яг д тэдний гурван настай сөөсгөр банди шиг болчихоод, эрхэлээд байгаагаа мэдэрдэг। Гэхдээ ямар түүнээ найздаа ч юмуу, эсвэл экнэрт нь ямар хэлэлтай биш। Сайхан хүмүүс шүү, тэд маань...

Надтай 6 удаа учиртай таарсан бүсгүйн асуултанд би өөр хариу өгч чадсангүй.

Харин дараа нь “Нээрээ би аль нь юм бол оо” гэж үнэхээр тун нухацтай эргэцүүлэн бодож үзэв। Бодоод байсан чинь сүүл сүүлдээ би аль нь ч биш болж таарч байна। Аль нь ч биш юм бол би тэгээд юу болж байна вэ? Гэсэн. Харин нойрноос сэрсэн хойноо үнэхээр ингэж бодох шахав шүү, хэ хэ.

# # Read more! #

Яг Жамуха сэцэн шиг чоно нэгийг алав

Нэг чоно алав. Гэхдээ түүнийг ХҮН-ЧОНО-той холбоотой гэж ер бодогдохгүй байна. Сайн танихгүй нэг хижээл хар хүн нэг нүцгэн толгойн өвөрт байх айлын хотонд намайг дагуулж оччихоод гэрийн эзэнд нь ч хэлэлгүйгээр тэдний сэтэртэй шар халзан иргийг нь барьж аваад нэг богинохон бөхимдуу шиндүүгээр сээр сэрвэн рүү нудраад л амандаа нэг юм уншаад байх юм. Би эхлээд яагаад байгааг нь огт ойлгосонгүй ээ. Гэрийн эзэн эр нэлээд яхир, хэцүү хүн бололтой юм, бид хоёрыг байцаагаад л байх... Надтай хамтрагч маань түүнд хэдэн үг хэллээ. Гэрийн эзэн тэр дороо зөөлрөөд л явчихлаа. Тэндээс миний ойлгосон зүйл бол, энэ хавиар нэг ТОМ ЧОНО байнга эргээд байгаа юм байна. Хүмүүс түүнийг хөөцөлдөөд алж чадахгүй ядчихсан бололтой. Харин нөгөөх миний хамтрагч түүнийг алдаг аргыг нь мэдэх юм байх өө.

Тэр айлын сэтэртэй шар халзан ирэгт нь өнөөх чонын хоол болох тарни дуудаж уншсан нь тэр юм гэнэ. Тэгээд чоно тэр тарнинд хөтлөгдөөд өнөөх ирэгийг идэхээр ирэхэд нь л барьж авах юм байна.

Удалгүй харанхуй болоод, гэхдээ тас харанхуйлсангүй ээ, сар мэлтийгээд байгаа. Гэтэл нээрээ хотны урд жалга дагаад нэг чоно улайн цайм шогшоод ирдэгийм байна. Хонь малууд үргээд л хойт нүцгэн толгой өөдөө хошууран гарцгаахад үнэхээр өнөөх тарнидуулсан шар халзан ирэг нь хотны хөлд шургаж унаад явж чадахгүй ганцаархнаа хоцорчих юм.. Хоёр гурван хүн хотны захад сүүдийтэл зогсож байгааг харсаар атлаа өнөөх чоно шууд л тэр шар халзан ирэг рүү шогшоод ирэх юм. Гэрийн эзэн бачимдаж хашгираад л, бид хоёрыг зүхэж хараагаад эхэллээ. Ганц сэтэртэй шарыг маань харсаар байж чонын хоол болголоо гээд л... Ямар ч тавьтиргүй нөхөрөв дээ. Би нөгөөх хамтрагчаа л хараад байгаа. Бидний алинд нь буу саадаг, хутга шөвөгний юм байхгүй ээ. Манай хамтрагчийн хэлсэнээр бол тэр чоныг цус гаргахгүйгээр алах учиртайм гэнэ Яагаадийг мэдэхгүй ээ. Яг нөгөөх шар халзан ирэгийг очоод хүүлээд авахынх нь өмнөхөн манай хамтрагч болох хар хүн гэнэт ухасхийж өнөөх огтор хөх шиндүүгээрээ шар халзан ирэгийг цохиод авлаа. Бүдчиж унаад явж чадахгүй байсан шар халзан ирэг чинь гэнэтхэн ухасгээд хойт толгой өөд хошуурсан сүрэг рүүгээ дэгдэчихдэг юм байна. Өнөөх чоно ч араас нь шурдхийв.

• Бариад аваарай ... гэж хэн ч юм, нэг нь бачимдсан хоолойгоор шахамдуулан хашгирав. Мэдээж, надад л хэлсэн бололтой. Тэр шар халзан ирэг яг миний хажуугаар өнгөрсөн болохоор өнөөх чоно яг л миний хажуугаар гарах шинжтэй. Би амдаад ухасхийтэл чоно ялимгүй зайлхийгээд гэрийн арын чөлөөгөөр дайрав. Яг алдах нь ээ. Би яаж ч хичээгээд тэр чонын урдуур амжиж орж чадахааргүй боллоо. Сандрахдаа гарт тааралдсан юм аа аваад амдуулаад шидсэн нь өнөөх тарнитай шиндүү таарч... Чоно түүнээс бусгаж, эргээд яг миний хажуугаар гарахаар дайрав.

• Би ч шийрдээд авлаа. Яг төлөг шиг л шийрдчихсэн гэж байгаа. Нэг их хүчтэй угзарч татсан юм мэдэгдсэнгүй. Амаа ангайлгаад, шүдээ арзайлгаад цээжээ надруу эргүүлэн дайрах агшинд нь муриж хий цохиод газар савж орхив. Унангуут нь багалзуур дээр нь өвдөглөөд авлаа даа, хөөрхий. Манай хамтрагч ч хамжилцаад дараад авлаа. Харин нөгөөх гэрийн эзэн ирчихээд бидэн хоёрт туслахийн оронд нэгэнт бидний доор байгаа чоныг урт доёогор хөлөөрөө өшигчөөд л муухай орилоод байх юм. Манай хамтрагчийн дургүй нь хүрсэн бололтой түүнийг хойш нь суун тустал нь түлхэж орхиод өнөөх чонынхоо багалзуур дээр нь хөх шиндүүгээ тавьж байгаад өвдөглөөд дарлаа. Боож л алах нь бололтой. Би хоёр чихийг нь гартаа ороогоод газарт наалдуулаад дарчихсан. Чонын маань том ам нь яг улаан нүүрэн дээр л ангалзаад байх. Энэ тэр үмхий самхай юм огтхон ч ханхалсангүйг бодоход тэр чоно лавтай нэг учиртай бололтой.

• Чонын хоёр нүд нь гөлтгөнөөд л хоолой нь хяхнаж дуугараад байхаас биш үхдэггүй ээ। Зөндөө л нухлаа, хөөрхийг॥ Түүнийг тийм том чоно л гээд байсан, биеэр л их том болохоос биш уг нь гөлгөн чоно байх юм। Хэдий араатан чоно ч гэсэн гөлөг, нялх амьтан болсон хойно тэр нүд энэ тэр нь хөөрхий, бас их гэнэн бүлтэгнээд л...

  Та нар намайг яагаад л байгаам бэ дээ гээд ч байх шиг...

  Энэ амьтаныг ингэж зовоож байх гэж, бушуухан амийг нь тасалчихаж чадахгүй гэсэн юм бодогдоод, Нөгөөх хамтрагч маань амин газраас нь арай л өөр, хүнээр бол төвөнхнөөс нь нэлээд доохнуур дараах байх шиг санагдсан тул чонын чихийг түүнд бариулж байгаад өөрөө хөх шиндүүг нь авч, яг багалзуур, аман хүзүү, хатан хүзүү хоёрынх нь заагаар нужигнатал нь дарж орхив। Чонын дөрвөн хөл хэд хүчтэй сарвагнаснаа аажмаар суларч эхэллээ. Хөөрхий, хэдий чоно ч гэсэн бас өрөвдмөөр юм аа॥ Одоо амьтан энэ тэр алахаас нээрээ зүрх халирдаг болчихжээ. Харин энэ чоныг яах гэж алсанаа ер ойлгосонгүй. Яагаад тэр чонын цусыг нь гаргалгүй, өнөөх Жамуха сэцэн шиг битүү алж байгааг нь ч бас ойлгосонгүй. Юутай ч тэр чоно тэнгэрийн чоно байсан байх гэж санагдлаа... Одоо араас нь маань уншаад л суужийна даа... Харин энэ чоно өнөөх надтай өнө удаанаар хөөцөлдөөд байгаа ХҮН-ЧОНО-той ямар ч холбоогүй байх гэж бодогдоод байгаа.
  

# # Read more! #

Ади буцаж ирсэн нь... - I

Зөөлхөн, илчтэйхэн гараа аль...
Зөрүүд, бардамхан амраг минь
Дахиад л чамаасаа хагацахаас даа...

Борооны жижигхээн дуслууд уйлагнан дусалсан тэнгэрийн доогуур, шалбааг шалчиг болсон явган замаар онгож гандсан урт цувтай замын хүн үүргэвчиндээ түүртэж, үл ялиг бөхөсхийн алхасаар нэгэн гацааны зах руу орж ирэв. Замын хажуугаарх моддын мөчирт хэсэг бусаг манан орооцолдоно. Алхах тусам шалбааг үсчиж, явдалд үрчсээр цоорчихсон бор бааздуухан гар хийцийн үхрийн ширэн гутал дотор нь ч тэрхүү шалбааг шалчигнан, оймсгүй нүцгэн хөлөөс нь зууралдаж, хүндрүүлэх аж. Энэ өнчин тэнүүлч энэ хар усан борооноор хааш, юуны учир зоринов... Бүдчин, сөхчин хааш зүтгэлнэв гэн хөндлөнгөөс харсан хэн нэгэн өрөвдөн халагламаар... Духдуулж дарсан юүдэнгийн доороос зүрхшээнгүй, алжааж туйлдсан царай төрх тодрох нь хөөрхий, юутай танил төрх байв.
Замын хүн шалбааг үсчүүлэн алхсаар суурингийн төврүү чиглэн чулуу дэвссэн замаар оров. Тэрээр энэ замыг сайн мэдэх нэгэн аж. Ийш тийш харалгүй өнөөх замаар шулуухан бөгтөгнөн алхсаар үүдэн дээрээ сүрхий том саравч-дачтай уушны газрын үүдэнд ирж, юүдэнгээ буулган усыг нь нэгэнтээ сэгсрээд өнөөх дачны нүүрэн талд байх бас л сондгой өнчин ганц ширээнд суулаа. Үүргэвчээ буулган хөлийнхөө дэргэд тавчихав. Бороо үргэлжилсэн энэ өдрүүдэд уушны газарт нэг хоёрын зэрэг үйлчлүүлэгч байсан ч тэд живэргэн сэрүүнээс дайжин, дотор тухалцгаагаад, тэрхүү асарын доорх ширээ сүүлийн хэдэн хоногт тувт эзгүй... Уушны газрын үүдэнд хэвтсэн гувчгар жингэр гян гян дуугарахад эзэн эр шинэ үйлчлүүлэгч ирсэнийг сая л нэг харж, энэ хүйтэн сэрүүнд гадаа суусанд нь амандаа мажарын хуучны хараалыг үглэсээр, тэгэхээс тэгэг гэсэн шиг хөлөө зөөж ядан дэргэд нь очив. Үргэлж гайхсан царайлж явдаг энэ урт эрүүтэй дохигор эр шинэ зочныхоо дэргэд очоод өнөөх гайхагч царай нь гэнэтхэн зэвхий даан, эгдүүцэн бухимдсандаа арайтай л тэр тэнүүлчийн нүүр өөд нулимаад авчихсангүй. Гайхаж мэнэрсэн нь туйлгүйн дээр уурлаж эгдүүцсэн эзний тэрхүү хачин төрхтэй болчихсон царайг шинэ зочин харсан ч үгүй, харсан ч тоох ер шинжгүй, гудамжны цаадтай байх багашаархан дүнзэн байшингийн зүг хараа тавьсан хэвээр эгэлдсэн шар элгэн хэтэвчээсээ бүхэл зоос гарган ширээн дээр хангир хийтэл шидчихэв. Уушны газрын эзэн зоосыг ухасхийн шүүрч аваад шалмаг эргэж, удалгүй хэв нь алдагдаж, далбийж дэлбийсэн том цар дээр будаг нь халцарч, ирмэг нь эмтэрч, мөлийсөн модон аяга тавьж, мөн хөх тарианы бараашиг-квас хөөсөртөл нь дүүргэсэн гуулин данхны хамт авчирч шинэ зочныхоо ширээн дээр чимээгүйхэн тавьчихаад буцлаа. Тэгээд цонхныхоо цаана зогсож, бас ч үгүй орсон дариудаа хэн ирсэнийг ойр хавийнхандаа зарлаад амжиж, бүгдээр цонхны цаана эрээгүй овооролдон хөөрхий тэр тэнүүлчийн хөдөлгөөн бүрийг хомхойрон ширтэцгээж эхлэв.
Мөнөөх эр модон тагшаар браашиг дүүргэн түүнээ удаан шимэн шимэн ууна. Урт холын замд чилж, ядарсан хөлөө ширээний доогуур сул жийжээ. Долгиолсон урт нойтон үс нь нүүр царайг нь халхлан унжих агаад, уг нь эмэгтэй хүнийх, гэхдээ бүүр уран цэмцгэр, эсвэл зураач, хөгжимчин хүнд л баймаар цэвэрхэн уран гоолиг хуруу бүхий гараараа хааяа нүүрээ шувтран илнэ. Харин энэ хооронд тэрээр өнөөх гудамны цаадтайх байшингаас огтхон ч хараа салгасангүй. Тэрх байшин хямд эдээр хийсэн ч цэвэрхэн цагаан хөшиг татаастай, гудамж руу харсан хоёр цонхтой бөгөөд эзэн нь тийм хангалуун, тансаг биш ч нямбай, чамбай хүн болохыг илтгэн илүү дутуу юмгүй, энгийн даруухан, цэмцгэр аж.
Тэнүүлч эр суусаар, энэ хооронд уушны газрын дотор хурц ширүүн үг улам тод дуулдах болж, хүмүүс маргалдан, өнөөх муу тэнүүлчийг шүүн хэлэлцэж эхлэв. Өглөөнөөс хойш уушны газрын буланд покер эргүүлэн суусан, нэг нь хөдөх царайны бүдүүн эр, нөгөө нь ч мөн түүнээсээ дээрдэх юмгүй, гэвч нөгөөхөө бодвоос илүү амгалан, магадгүй цайлган ч байж болох царайтай эр хоёр тэдний дундаас хамгийн ихээр эгдүүцэн хашгиралдацгаана. Тэдний нэг нь
- Энэ тэнүүлч хаа нэгтээ үхэж хатчихаагүй бас явсаар л байдаг юм байх даа... Муу юмнууд үхэж далд ордоггүй, энэ ч долоон голтой байгаа л даа, харваас....
- Хүнийг зовоож ханадаггүй энэ муу тэнүүлчийг дахин харсан энэ муу хоёр цийхэмэрдээ гомдож байна гэв. /Харахгүй ч байж болно ш тээ гэж би дотроо бас тэнүүлчийг өмөөрөөд хэрэлдээд байгаа, хэ, хэь даанчиг тэд сонсохгүй нь гачлантай/ Уушны газрын эзэн өнөөх гайхсан царайт эр:
- Энэ тэнэмэлийг ирэх бүр манай квас огтхон ч исэхээ байчихна шүү, гэн халаглав. /Яг үнэндээ бол харин ч улам сайн исч, бас болоогүй орлого нь ч нэмэгддэгийг тэр дотроо хүлээн зөвшөөрдөггүй гэжийгаан.../
- Энэ одоо яах гэж, юугаа хайж дахиж наашаа доншуучлаа вэ? гэхэд... нэг нь уушны газрын эзэнд хандаж
- Ханс аа, чи үүнд яах гэж квас зөөн бөгтөгнөнө вэ? үүдээрээ ч шагайлгахгүй хөөж байх хэрэгтэй. Тэгээд байвал дахиж үзэгдэхгүй байж мэднэ.
- Яг тийм, үүнийг ер нь дахин манай нутгаар ирэхээргүй болтол нь хашраагаад хөөж явуулах хэрэгтэй. Хөөрхий түүнийг бүүр алж гүйцлээ. Хөндлөнгөөс нь харж байгаа бидэнд ч хэцүү байх юм аа. /Би бас дотроо эдэнтэй маргасан, яг ш тээ, та нарын хэн ч тэр тэнүүлчийн өөдөөс эгцэлж харж чадахгүй байж, ганц гарынх нь ширвэлтэнд ханараад өгөхөө мэдэхгүй байж бас том том бүлтэрцгээх юм аа, та нар яг хөөж зүрхлээч.... Худлаа л сүрийг үзүүлцгээгээд/
- Биднийхээ ганц сүр сүлд болсон хүн маань тэгээд ийм амьтаныг хүлээсээр цэцэг шиг сайхан насыг барлаа шүү дээ. Тэр ганцаар түүгээрээ өнгөрдөг бол ч бас яая гэхэв. Манай суурингийн хамаг сайхан залуус ч түүнийг харсаар бас хатаж гүйцлээ. Тэр Максын дунд хүү, багш Жиоржиа гээд бидний сор болсон залуус түүнээс болж амиа алдлаав шүү...
- Юүхэв, юүхэв... Манай хүү энэ хүүхнээс болоод эхнэр хүүхдээ харахаа болиод, энэ нэг юм нь нийлж ханилаад явдаг бол муу хүү маань хаанаас тийм юм болоов гэж..
- Ганц танай хүү ч биш ээ, манай залуус эхнэртэй эхнэргүй, хүүхэдтэй хүүхэдгүй бүгдээрээ шүлсээ гоожуулсаар бүүр сүүлдээ гоожуулах ч шүлсгүй болсон. Тэр чүү хэл манай Ханс ч бас гуйгаад авсан.
Уушны газрын эзний царай зэвхэсхийж, гал тогооны өрөө рүүгээ хяламхийснээ,
- Би бас хэн хэн гуйгаад, сөхөрч, уйлсаныг нь мэднэ шүү. Чамайг хараагүй юм гэж бодно уу. Чиний дараа том хүү чинь ....
- Ханс аа больё... би хэлээгүй шүү...
- Тэр ч үнэн шүү. Энэ хүүхэн хэрвээ эр нөхөртэй болчихсонсон бол юунд манай залуус дэмий юм харж, үймэлдэцгээх вэ дээ.... Хөөрхий эхнэрүүдийн, бэрүүдийн маань сэтгэл ч нэг амрахсан билээ.
- Энэ манай түүнд байгаа юм биш ээ, хөөрхий түүнийг илбэдчихээд байгаа энэ муу тэнүүлчид л хамаг учир нь байгаам....
- Ганц түүнийг биш ер манай тосгоныг ч сүйрүүлж байгаам, энэ муу тэнүүлч...., муу ер шингэсэн... чөтгөр шулмын бүрэлбаа, та нар хараарай, нүдийг нь нэг тийм, дотор зарсхиймээр....
Эдний яриаг хэрвээ хөөрхий тэр тэнүүлч сонсдогсон, өөрт нь энэ тосгоныхон ийм их алергитай болчихсоныг мэддэгсэн болов уу. Гэнэт
- Хохино, хохино, тэр өөрөө ийм тэнэмэл амьтаны юунд нь болоо вэ, хохино ээ, хохино гэж түрүүнээс хойш дуугүй, гэхдээ хорсож занасан нүдээр тэнүүлчийг тасралтгүй ширтэж зогссон хүрэн сахалтай гоогохор залуу гэнэт багтран хашгирав.
Өнөөх тэр нэгнийг өрөвдөцгөөж байгсадын ярианы хандлага нэлээд хазайж,
- Нээрээ тийм,
- Өө, тэгэж байхтайгаа таарсан...
- Энэ муу тэнэмлийгээ дагаад яваад өгөхгүй, тэгвэл бидний сэтгэл ч амарна.
- Тиймээ,
- Хоёуланг нь холбож хөөгөөд....
Харин энэ яриа цааш өрнөж чадсангүй. Яг үнэндээ тэнд цуглагсад тэрхүү хэн нэгэн бүсгүйг байхгүйгээр энэ суурингаа төсөөлж чадахгүй болчихсон хүмүүс.
Тэгээд ч тэд тэрхүү тэнүүлчид улайм цайм халдаж чадахгүй хүмүүс. Нэгэнтээ, хоёр жилийн өмнө зүүн фермерийн эзний хүү, өмнөд фронтоос энгэр дүүрэн одонтой ирсэн гунагар шар залуу тэргүүтэй тав зургаан залуус энэ тэнэмэлийг хөөх гэж үзээд хөгөө чирсэн түүх суурингийнханы ой дурсамжаас хараахан арчигдаагүй яваа. Тэнэмлийн тэр эмэгтэй хүнийх мэт ганган цагаан гар хуруунд ямар их тэнхээ чадал нуугдаж байгааг тэд айж, мэгдэж, сүрдэж бахдаж харсан нь одоо ч тов тодхон ажээ.
Энэ хооронд өнөөх тэнэмэл өөрийнх нь тухайд ийм таагүй зүйл хэлэлцэж буйг огтхон ч төсөөлөөгүй, ер нь энэ суурингийнхан өөрийнх нь тухайд хэрхэн яаж хандах нь огтхон ч хүртээлгүй мэт браашигаа шимэн суусаар л, өнөөх байшингийнхаа зүг ширтсээр л байв. Харин байшингийн цонхны хөшиг нэгхэн удаад үл ялиг хөдөлсөнөөс өөрц юм өөрчлөгдсөнгүй.
Суусаар, нэлээд удсаны эцэст тэнүүлч эр босч, бүсээ даран цээжээ түхийлгэн нэг сайтар амьсгал авсанаа, үсээ хойш нь яран хуруугаараа самнамар болов. Түрүүнээс хойш нэг бол юүдэнд, эсвэл урт гогцоорсон үсэнд нь халхлагдаад байсан тэрхүү танил царай харин нэг ил болоход, тэгсэн тэр муу гадуурхагдсан тэнүүлчин чинь хөөрхий би байж байх юм. Ингэхэд би яагаад тийм тэнүүлч болчихсон, одоо хэнийг зорьж, энэ суурингийнханы хараал зүхлийг барах болсоор байгаагаа ч ойлгохгүй нэгэн. Яах л аргагүй би сууж байна даа, хөөрхий. Түрүүнд би хөндлөнгөөс л өөрийгөө хараад байж. Одоо бол би өөрийгөө хөндлөнгөөс харахгүй байна аа, тэр намайг зүхэж байгаа ард түмнүүдийн зүг ч харах шаардлага алга. Саяхан намайг хэлсэн үгийг нь би хажуухнаас нь сонсочихсон юм чинь.
Харин би яах гэж энд ирсэнээ, юуны тулд энд байгаагаа ойлгох гэж буцаад хэсэг суув... Ер нь ийм хачин тохиолдолд надад үе үед учирдаг, гайхаж хачирхаад байх ч юмгүй, харин ямар зорилготойгоо л ойлгосонгүй.
Тэгээд би бослоо. Үүргэвчээ авч мөрөвчлөөд, юүдэнгээ гартаа базаад даачнаас буув. Сүүлчийн шатан дээр гишгэхдээ тэсгэлгүй эргээд, араас минь ширтэж байгаа тэдгээр хүмүүсийг хараад авав. Цонхны цаана бөөгнөрөлдөж байсан хөөрхий хүмүүс хүний нүүр харсан чонын гөлөг шиг л гөлөгнөцгөөж, зарим нь дав дув хийн, доош суун тусаад, зарим нь нэгнийхээ ардуур орох гэж ядах аж. Гашуунаар тачигнатал хөхөрмөөр болж ирсэнээ, тэгсэн ч үгүй, нэг муухан мушилзаад, тэдэн рүү гараараа дохичохоод зам хөндлөн гарч өнөөх түрүүнээс хойш харж суусан байшингийнхаа үүдэнд очлоо. Зүрх догдлон, жингүйдэж буй мэт, гар салганан буйгаас өөр юу ч би мэдрэхгүй байна.
/Үргэлжлэл бий/

# # Read more! #

Энэ удаад нууцыг хараахан нээж чадсангүй... Гэхдээ нэг алхам...

Алтайн өвөр говьд, яг тодруулбал Захуй Зармангийн говийн цаадтай, Идрэнгийн хөндлөн хөх нурууны яг зоон дээгүүр нь даваад нэлээд явж, өнөөх алдарт Цэнхэр Номингийн говийн зэрэглээ захлах тэр л хязгаарт нэгэн нууцлаг орон зай буй. Ердийн цагтсан бол байдаг л нэг зэрэглээ наадсан, зээр хулан гүйлдсэн, заг бударгана нь оолон цоолон үргэлжилсэн улаан хоолой байх, гэвч заримдаа ....
Би тэр газарт хэрэг болгож хэдэнтээ зорьж очсон юм. Очих бүрдээ тэрхүү нууцлаг орон зайд нэвтрэхийн туйлын их хүслэнгээр яг л тэр хатмал ангамал говьд ус эрсэн тэнүүлчин шиг л ангаж цангаж тэмүүлдэгсэн. Гэвч нэгэнд нь ч тэр надад үнэн дүр төрхөө нээж үзүүлээгүй билээ. Тэндээс буцах бүрдээ цээжиндээ балар балар таамаг, түнэр түнэр гунигтай ирдэгсэн. Мэдээж хэрэг, бодит байдал дээр биш л дээ...
Хүмүүсийн бодит гэдэг тэр байдал дээр бол би тэр Идрэнгийн нурууг алсаас Баянтооройгоос дурангаар нэг харсан, харин Захуй зармангийн говийн хойт захыг эмжээд морь, тэмээтэй ч, мотоциклотой ч, өвөл ч, зунаар ч нэлээд хэдэн удаа тэнүүчлэн явсан юм. Тэгэж явахдаа Цэнхэр Номингийн говийн хараа алдрах хээл рүү өөрийн эрхгүй санаашран ширтэж, тэнд ямархан нэгэн нууцлаг совин буй, магад хэн нэгэн буй мэт зөн төрж, санаа алдан алдан, хөмсөгөө зангидчихаад нэгэн битүүлэг тэгшитгэлийн хариуг олох гэсэн мэт удаан суудаг байж билээ. Тэр баларлаг нууцат говь цөлийн хээл рүү надтай хамт зүрхлэн, эсвэл тэнэгрэн тэнүүчлэх бүдүүн зүрхтэйгээс гадна бүтэлгүй сонирхолтой хань нөхөр надаас өөр надад олдоогүй учир би тэрхүү цаг ямагт сэтгэлийн үзүүрээс хөвөрхий утас хөвчих шиг тийм гуниг сэмрүүлэн даллах тэр аглаг руу ганцаар зорьж зүрхлээгүй юм. Тэгсээр хэдэн жилийг үдэж, дараа нь тэр хязгаараас холдон одож, одоо бол энэ бөмбөрцөг дээр холдож болох хамгийн хол зайд, яг бөмбөрцөгийн нөгөө эсрэг талд нь гарчихсан, зөвхөн санамж, дурсамжин дотроо л тэрхүү аглагийг эрэлхийлэх бөлгөө.
Харин би зүүднийхээ ертөнцөд бол тэр газар луу зүрх зориг гарган хэдэнтээ зорьж билээ. Тийш очих зам ганцхан. Зам ч гэж дээ, ямар ч зам байхгүй, зүгээр л тэр газар луу ганцхан талаас нь л, тодруулбал зүүн хойт талаас нь нэгэн хадархаг үргэлжилсэн намхан гүвээ дагасан нарийн цагаан хоолойг дагаж очих ганцхан боломжтой. Харин тэр боломжийг хэн анх надад зааж, газарчилсаныг би одоо санадаггүй юм, анх удаа тийш зорин зүтгэснээс хойш их олоон жил, бараг хориод жил болжээ. Тэр үед би ямар зүүд мүүдээ одоогийнх шиг тэмдэглэдэг байсан биш.. Машинтай явбал тэр цагаан хоолойг яг 13 хоногт туулдаг, анхны удаа би ямар унаагаар тийш явсанаа санадаггүй юм, харин сүүлчийн удаа, 4 жилийн өмнө АНУ-д ирсэн хойноо тийшээ би Орос ах нарын бүтээсэн ГАЗ – 66 гэдэг машинтай явсан юм. Энэ ч ёстой л хад, бартаа, цөл говь, хэцүү бэрхийг гэтлэхэд л бүтээгдсэн унаа юм билээ. Тэр 13 өдөр явж туулдаг урт цагаан хоолойн яг тэхий дундаас нь өнгөрөөд цааш нэг бүтэн өдөр, хагастай явахад бяцхан хар дэнж дээр хэдэн хуучин дүнзэн байшин бий. Ийм их цөл говийн гүнд хаанаас нь тийм хар мод авчирч байшин барьсан нь сонирхолтой ч түүнээс илүү нь тэдгээр байшингууд бүгд эзгүй атлаа өглөө орой, өвөл зун хэзээ ч очсон дөнгөж минутын өмнөхөн л хүмүүс цай хоол болж, гал түлш өрдөж байсан нь илт, хуучин цагаан орны шар цэмбэн бүтээлэг дээр сууж байгаад боссон хүний суудалд дарагдсан цэмбэний ширхэгүүд дөнгөж босч байх, хэрвээ алгаараа түүн дээр нь дараад үзвэл бүв бүлээхнээрээ байх, бас гал нь түжигнэтэл асч, бас хэн нэгний санаа алдсан хэнгэнэлтийн цуурай дүнзэн байшингийн хүнхэр таазнаас хараахан замхараагүй байж байдаг юм. Харин, бараг 7 жилийн өмнө шиг санагдаж байна, нэгэн удаа намайг шөнөөр тийш очиход байшингийн гадаа хүүхдүүдийн шуугилдах дуу нь сонсогдож, дугуйтай хүүхэд хажуугаар сүрдхийн өнгөрсөн юм. Гэвч би аанай л хэнтэй ч тааралдаагүй, нэгэн байшингийн цонх гэрэлтэй харагдсанд очиход дотор хүмүүс шуугилдаж байвч, орж очиход хэн ч байхгүй, зөвхөн ширээн дээрх лааны дөл л дэргэдүүрээ гарсан хэн нэгний салхинд дальдичин байсансан. Тэр төмөр замын өртөөнд байдаг шиг эгнүүлж барьсан арваад байшингаас цаашаа хагас өдөрчийн газар явахад нэг нүсэр том балгас бий. Тэр бол хот суурингийнх гэхээсээ аварга том үйлдвэрийнх гэмээр.... Би Эрдэнэтийн ГОК-оос өөр том үйлдвэр үзээгүй хүн, гэтэл тэр балгас ГОК-ийн хэмжээнээс даруй 10 дахин том. Түүнийг тойроод гарчих газар бий, тэр нь тэрүүхэндээ их нууцлаг учир анхааралтай явахгүй бол анзааралгүй өнгөрчихөөд, тэрхүү балгасан дундуур орохоос өөр аргагүй болно. Тэгээд тэр балгасан дундуур орчихвол хэсэгтээ л хараал, ширээлээ барж, зовох болдог юм. Би хоёр ч удаа тэгэж орчихсон. Харин тэр балгаснаас гарч явахдаа, чухам одоо яг нарийн санахгүй байна, нааш буцахдаа билүү, очихдоо ч билүү, хоёр жаахан хүүхдийн барааг хараад л алдсан юм. Том нь охин хүүхэд байсан, 7-8 насны орчим л болов уу, харин бага нь хүү, охины алин болохыг би ялгаж чадаагүй, тэдний араас хашгиран дуудан гүйсэн маань тэднийг айлгачихсан уу, эсвэл угаасаа тэд тийм үргэмтгий, чочимтгой юм уу, намайг харангуутаа л хэсэг нуранги хананы цаагуур орчихсон, намайг дэгдсээр тэнд нь очиход мөр, ул ч үгүй хичнээн хашгичин дуудсан, өхөөрдөн энхрийлсэн ч хариу өгөөгүй билээ. Гэхдээ би тэгэхэд тэр хоёр хүүхэд аль нэг нурангины цаанаас намайг маш анхааралтай ажиглаж буйг мэдрээд л байсан юм.
Тэрнээс цаашаа хэсэг явбал өнөөх урт нуруу маань шувтарч, түүний үзүүрээр, яг л нөгөөх Алтайд бол Төмөр хавын үзүүрээр тойрдог шиг, эсвэл далайгаар бол Сайн итгэлтийн хошууг тойрдог шиг л жижигхээн хөх довцогын шилээр даваад тойрчихно. Харин тэр хөх довцогоос урагшаа юу байгаа нь мэдэгдэхгүй, харанхуй хар манан хөшиг, эсвэл хачин сонин зэрэглээн хөшиг өдөр ч, шөнө ч үргэлж мөнхөд татаастай байна.
Өнөөх яг зорьж тэмүүлээд байгаа газар маань тэр л Хөх довцогын шилээр даваад л байх учиртай. Цаашаа, өөр ямар нэгэн газар байх боломжгүй. Зам бүхэн Ром хүрнэ гэдэг шиг зөн бүхэн зөвхөн тэр жижигхээн хөх довцогын цаана байх хонхорыг л заадаг, яг л луужингийн улаан зүү умард зүгийг алдалгүй заадаг шиг.... Би тэр шилээр хэдэнтээ давсан, давах бүр ямагт умар зүгийг зааж байсан луужингийн улаан зүү өнөөх умард туйл дээрээ яг яваад очихоор зүг чиггүй болон төөрчихдөг шиг л миний зөн хаашаа ч үгүй төөрчихдөг юм. Зорьж ирсэн газар маань мөн болохыг би хичнээн сайн мэдэж, мэдэрч байвч, түүнээс ч илүүгээр тэнд буй тэр зүрх сэтгэлийг минь цаг ямагт даллан дуудаж, зөн совинг минь үргэлжийн мөнхөд тарчлаан зовоогч тэр зүйл надад харагдахгүй, нууцаа нээхийг хүсэхгүй байгааг мэдэрдэг юм. Тэгээд л аргагүйдэн буцдаг билээ. Ийн хэдэнтээ тэндээс буцсан. Буцах бүрдээ дахин ийш зүглэхгүй хэмээн өөртөө бат нот итгүүлж явдаг ч нэг л мэдэхэд тийшээ зүглэчихсэн байдагсан.
Харин энэ удаа би тэрхүү газар юу юу байгааг хальт ч болох хараад амжлаа. Харин юу харсанаа хэлье юу, байя уу, эргэлзээд байна. Учир нь хоёр зүйлд, нэгд тийм зүйл харсан гэдэгт маань итгэх хүн олдох болов уу, Би уг нь хаширлаад зургийн аппараттай явсан юм. Тэгээд үзэгдсэн бүхний зургийг дарсан ч харамсалтай нь бүх кард цав цагаан... Нөгөө нэг учир нь хүн ер нь тийм зүйл харсан үзсэн гэдгээ хүн амьтанд хэлдэггүй юм гэнэ лээ, сайн муу болдог гэж нэгэнтээ сонсож байсан шиг санагдаад...
Гэхдээ энэ удаад миний харсан зүйл бол тун хальтхан.... Харин энэ удаагийн аяны маань хамгийн чухал нь, бас миний сайн мэдэж, мэдэрсэн нь би тэр нууцын оронд нэвтэрч болох юм байна, тийм боломж байгаа юм байна гэдгийг л мэдэрсэн маань хамгийн чухал байна. Зүрх сэтгэл маань хөндүүрлэж байгаа цагт цөхөрч л болохгүй нь ээ.

# # Read more! #

Орчлонгоор дүүрэн өрөөсөн оймс...

Сэрүүлэг тачигнаад л, тачигнаад л байх шиг байсан, за босно доо, одоо л босье гэж нойрондоо хоргодсоор, нэг өндийх гэж, босох гэж, нүдээ нээх гэж оролдсоор байгаад хичнээн ч өдөр сарыг өнгөрөөчихөв өө। Арай гэж нэг юм орноосоо босоход толгой эргээд гуйваж байна аа। Цаг аль хэдийнэ өнгөрөөд, хичээлээсээ лавтай хоцорч таарлаа। Дөнгөж эхэлж байгаа хичээлд анхнаасаа л ингээд хоцроод эхэлбэл өнгөрсөн жилийнх шигээ хөөгднөө гэсэн үг, тэгээд дахиад шанс байхгүй болж, дэвтэр номоо тэврээд эх орон руугаа гүйгээд, буцах замын зардалгүй хүн чинь одоо хоёр зээрдээрээ л явж таарна даа... Яаж шуухан тэр Номхон гэдэг далайг нь гатална аа... Цагтаа тулахаар яг номхон байж харагдаач... Намайг, хөөрхий минь энэ муу нэг ядарсан монгол, агаар тэнгэрээр нисч чадахгүй болчихоод л өөрийнхөө өртөггүй унаагаар нутаг гүйж, зуларч яваа юм гэж огтхон ч өрөвдөхгүйгээр бол юу ч болоогүй юм шиг хэнэггүй царайлж байгаад л ганцхан ХҮҮП гэчихнэ дээ। Яаран сандран хувцаслаад гарах гэтэл.... Гэтэл өрөөсөн оймс маань алга। Ядарлаа ядарлаа гэхэд арай ч өрөөсөн оймстой хичээлдээ явалтай биш дээ। Орон доогуур, шакафанд, номын шургуулганд..., гээд өрөөндөө байх бүхнийг онгичоод онгичоод олдоггүй, онгичсон бүхнээс маань өч төчнөөн оймснууд гарч ирэх атлаа, бүгдээрээ өөр өөр юм, тэднийг авч ардаа шидэлсээр байтал өрөөгөөр маань дүүрэн л өрөөсөн оймснууд болчихлоо। Өрөөнөөсөө гартал коридороор дүүрэн оймснууд хөглөрч байх юм, бас бүгдээрээ өрөөсөн, гарт маань байгаатай таарах нь нэг ч үгүй, цаашлаад явтал ОО-ийн өрөө, коридор, ливинг рүүм, гал тогоо, харанхуй өрөө, ер байдаг бүгдээр дүүрэн өрөөсөн оймснууд... ширээ сандал, плитка, ТВ дээр хүртэл өрөөсөн оймнууд намирч байх юм। Тэдэн дотроос өрөөсөн оймсоо хайж, бүгдийг нь нэг бүрчлэн цөхрөнгөө бартал эргүүлж үзээд олсонгүй। Гартаа ганц оймсоо чирээд гадагш гартал үүдэн дээрх арцны бут, том ногоон гацуур шинэ жилийн гоёлоо зүүчихсэн мэт өнгө өнгийн өрөөсөн оймснуудаар гоёчихож। Намирах нь намирч, салбагнах нь салбагнаж байх юм। Явган зам, зүлэг, айлын цохны тавцан, граашын дээвэр, машиныг маань хүртэл өрөөсөн оймснууд дарчихаж॥ Цаашлуулаад харвал машин замууд, гудамны цаадах урт саарал стореж хүртэл эрээн алаг болтолоо оймсоор даруулчихажээ॥ Түүний цаана байх Best Buy дэлгүүрийн реклам хүртэл оймс болчихож॥ Цааш явахын ч шаардлага алга। Энэ орчлон ертөнц бүхлээрээ өрөөсөн оймнуудаар дүүрчихсэн гэдэг нь ойлгомжтой। Ийм замбараагүй юман дотроос чинь би яаж өрөөсөн оймсоо олох юм бэ? Таминь ээ. Ёстой галзуурмаар юм... Би цөхөрч байна, миний тэнхээ тамир барагдаж буй бололтой, нэг юм салганан санжигнасаар хаашаа ч юм хэд алхаснаа, за, төвөг, төвөг, эргээд орон нээрээ нам унаад өгөх шиг зөв шийдвэр алга гэж бодогдоод буцаад орлуугаа... Нээрээ, заримдаа энэ орчлонгийн ааш нь олдохгүй үнээр зовоочих юм аа. Энэ удаа яг л янаглан хорлолоо шүү. Тэгээд энэ зүүд л байгаасай даа гэсэн шүү горьдлогыг нэг муухан шүүрч тэвэрсэн болоод дэрэнлүү муу толгойгоо чулуудчихав...

# # Read more! #

Уйдашгүй мөнхийн Амьдралийн дунд...

Шөнө бороо оржээ. Нээлттэй цонхоор борооны жижигхэн бүлээхэн дуслууд ганц нэгхэн унахыг нойрон дундаа мэдэрч, урь, чийг ханхалуулсан агаарыг нь таатайяа үнэртэн үнэгчилсээр үүр цайлгасан. Өглөө харин нар мандах үед тэнгэр нялх тугалын нүд шиг мэлтийж, зүлэгсийн үзүүр, моддын мөчирсөөс хөнгөн манан салж ядан орооцолдоно. Энэ өглөөний агаарын сайхныг ээ. Борооны дуслууд үзүүрт нь бөнжигнөх сахлаг ногоон зүлгэн дундуур хөл нүцгэн алхалж, гарах хаалганы харалдаа байх саглагар гацуурханы мөчир дээрээс надруу далжийн гайхан харах жижигхэн бор шувуу руу нүдээ ирмэчихээд ландр зүглэн алхлаа.
Хөрш авгай Наташа нойрмог нүдээ нухалсаар цонхоороо хальт цухуйгаад, бас надруу гараа даллаад авахаа мартсангүй, харин Ньюёорк үүлдрийн эгдүү хүрэм хөөрхөн гөлөг Тетрит нь цонхоныхоо тавцан дээр соосойтол зогсоод нялх шингэн дуугаар жов жов хэмээн надтай мэндэлж байна. Бас нэг хөрш маань болох Майкл урт хэлхэгэр шортныхоо халаасанд юугаа ч хийчихсэн юм, савчуулан алхах агаад хонжогны нь ац ил гарчихаж, хэ, хэ. Өчигдөр орой Чадтай хамт, хоёул нэг нэг авдар Будвайзерь пиво тэврээд, бас болоогүй хоёр чилгэр сайхан шар хүүхэн дагуулчихсан орж яваа харагдсан. Энэ өглөө лавтай ажлаасаа хоцорчээ. Тэрээр хуучин Пикап-даа суугаад хоёр сүрхий хаазалсанаа давхиж одох... Дэргэдүүр маань өнгөрөхдөө ёс болгон чагнаалаа хангинуулаад авав. Ландр орж, ойр зуурын хувцасаа угаагч руу шидчихээд, гэртээ орсонгүй, явган зам даган алхлаа. Замын хажуугийн моддын мөчироос ганц нэгхэн том том дуслууд зам дээр под под хийтэл унана. Навч шилмүүс бүрд нь бөлтөгнөн тогтсон борооны дуслууд дээр өглөөний тунгалаг тод наран тусч, болор чимэглэл мэт гялтагнуулах сүглэгэр өтгөн мододын дундуур энэхүү явган зам шурган оржээ. Энэ зам магад үлгэрийн орны зүг очдог байх аа. Энэ замаар би өдөр бүр хаашаа ч юм алхалж, энэ нарыг би өдөр бүр цоо шинээр баясан харж, энэ агаар тэнгэрийг өдөр бүр цээж тэнийлгэн ширтэж, мододтой, тэр бяцхан шудвуудтай, өвч навчистай өдөр бүр ямар нэгэн нууцлаг шивнээ хийж, Наташатай, Майктай найрсагаар мэндэлж, бас өдөр бүр хаа нэгтэй очиж, ямархан нэгнийг хийж, оролдож, хааяа нэг санаа алдаж, бас санаашран тэнгэрийн алс хаяаг ширтэж, өдөр бүр найз нөхдөө дурсан, бас хэн нэгэнтэй танилцан нөхөрлөж, өдөр бүр зүүдээ, зөнгөө чагнаархан тэмтэрч, ... ийнхүү мянга мянган жил улирсан мэт сэтгэгдэж байх юм. Мянга мянган жил бас ингэж өдөр бүр үргэлжилсэн ч уйдамгүй ажээ.

# # Read more! #